13.2. Η περίπτωση του Πικάσο

Ο Πάμπλο Πικάσο (1881-1973), η πιο πολύπλοκη, πολύπλευρη, ανήσυχη και δημιουργική μορφή του 20ού αιώνα, αντιμετώπισε την Αρχαιότητα, ή τουλάχιστον την κλασικιστική απόδοση με διάφορους τρόπους. Μπορεί οι ιστορικοί της τέχνης να ξεχωρίζουν τα χρόνια 1905-1906 και 1917-1925 σαν τις «κλασικές» περιόδους στο έργο του, ωστόσο, το ενδιαφέρον του για αρχαία θέματα και στιλ διακρίνεται σε όλο του το έργο. Ήδη το 1894 πολύ νεαρός στη Βαρκελώνη σχεδιάζει με κάρβουνο έναν Φαύνο, ενώ πολύ αργότερα το 1963 στο Παρίσι τον ενδιαφέρει να μεταγράψει ζωγραφικά την Αρπαγή των Σαβίνων του Νταβίντ. Ο Πικάσο γνώρισε την ελληνική αναβίωση και στην Καταλονία και στο Παρίσι. Από αντίδραση στον Βάγκνερ, στον Νίτσε, στο παρακμιακό κλίμα του fin de siècle "τέλος του αιώνα", αισθητό εν μέρει και στο νέο στιλ, καθώς και στους θεωρητικούς Μορίς Ντενί, στον πρώην συμβολιστή Ζαν Μορεάς, στον Αντρέ Σαλμόν κ.ά. ο Πικάσο ανέπτυξε μια δική του ανανεωτική προσέγγιση της "πραγματικής" μεσογειακής παράδοσης. Ο Πικάσο αγνοούσε πιθανότατα τη μεγάλη αύξηση των επιστημονικών αρχαιολογικών εκδόσεων της εποχής, πολλά σχέδιά του, ωστόσο, μαρτυρούν ότι μελετούσε την τέχνη της Αρχαιότητας στις μεγάλες συλλογές του Λούβρου στο πρωτότυπο. Τον ενδιέφεραν τα πάντα: ελληνικά, ετρουσκικά, ρωμαϊκά, ζωγραφική, γλυπτική, χάλκινα κτλ. Του άρεσαν και τα μελετούσε. Επίσης τον ενδιέφεραν έργα καλλιτεχνών του παρελθόντος που είχαν με τη σειρά τους επηρεαστεί από την ελληνική τέχνη, όπως του Ραφαήλ, του Πουσέν και του Ενγκρ. Τον ενέπνεαν ακόμη νεότεροι καλλιτέχνες που είχαν επηρεαστεί ιδιότυπα από την Αρχαιότητα, όπως ο Πυβί ντε Σαβάν, ο Σεζάν κ.ά. Σε αντίθεση με όλους τους προηγούμενους, ο Πικάσο ποτέ δεν περιορίστηκε από τις αρχαίες φόρμες. Απέφευγε πάντα τον ακαδημαϊσμό και προσπαθούσε να ανταποκριθεί στο πνεύμα και την εξωτερική μορφή των αρχαίων προτύπων. Η σχέση του με την Αρχαιότητα ενισχύθηκε το 1917 στη Ρώμη, όταν δούλευε εκεί με τον Ντιάγκιλεφ για τα Ρωσικά Μπαλέτα. Μελέτησε τα αρχαία στο Βατικανό, τα μνημεία στη Νάπολη και στην Πομπηία. Ωστόσο, στο πορτρέτο της γυναίκας του, της Όλγας Κοκλόβα, ακολουθεί αυτή την εποχή το στιλ του Ενγκρ. Τα χρόνια 1920-1924 περνάει μια ρεαλιστική φάση με επιδράσεις από την αρχαία αγγειογραφία (Μητέρα και παιδί). Το 1925 ζωγραφίζει τη Νεκρή φύση με αρχαίο κεφάλι (εικ. 472). Ένα αρχαϊκό μοτίβο που τον απασχόλησε επίσης (βλ. κεραμική) είναι το θέμα της γλαύκας (κουκουβάγιας) που έχει θηλυκές ιδιότητες, με μιαν αντίστοιχη αμφισημία που δηλώνεται με την παράσταση της Αθηνάς και της γλαύκας σε αρχαία νομίσματα. Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με το θέμα του Μινώταυρου. Καθώς είχε συνδεθεί με τον σουρεαλισμό ήδη από το 1920, το 1933 ο Μπρετόν τον παρακάλεσε να σχεδιάσει το εξώφυλλο για το σουρεαλιστικό περιοδικό Minotaure "Μινώταυρος" του Τεριάντ. Ο Πικάσο δεν περιορίστηκε μόνον στις ταυρομαχίες και στις ρίζες τους στον μεσογειακό πολιτισμό, αλλά διερεύνησε και άλλες διαστάσεις του θέματος του ταύρου, αναζήτησε τις αρχαϊκές εικόνες του και τους σημασιολογικούς του υπαινιγμούς, το αντιμετώπισε σαν σύγκρουση του συνειδητού με το ασυνείδητο. Η Μινωταυρομαχία και οι παραλλαγές της τον οδήγησαν στην περίφημη Γκουέρνικα το 1937, ενώ τα χρόνια 1945-1946 πραγματοποίησε μια μεγάλη σειρά λιθογραφιών με το θέμα του ταύρου.