12.7. Ζωγραφική: «Έλληνες ή Ρωμαίοι ξαναγεννημένοι»

Η Γαλλική Επανάσταση έδωσε τεράστια ώθηση στους πίνακες με ιστορικά θέματα. Οι Γάλλοι επαναστάτες θεωρούσαν ότι ήταν Έλληνες ή Ρωμαίοι ξαναγεννημένοι, και η ζωγραφική όπως και η αρχιτεκτονική τους, αντανακλούσε την προσήλωση στο ρωμαϊκό μεγαλείο, όπως το αποκαλούσαν. Ο «φρυγικός πίλος» έγινε σύμβολο της ελευθερίας στη Γαλλία —είναι ο χαρακτηριστικός σκούφος που φοράει η Μαριάν, η γυναίκα του λαού που συμβολίζει την επανάσταση και την ελευθερία. Το Παρίσι τον 19ο αιώνα γίνεται η καλλιτεχνική πρωτεύουσα της Ευρώπης, όπως ήταν η Φλωρεντία τον 15ο ή η Ρώμη τον 17ο αιώνα και ο ρυθμός των εξελίξεων αλλάζει. Η Ευρώπη του Ναπολέοντα περνάει από τις καθαρές ελληνικές φόρμες στον ρωμαϊκό διάκοσμο. Το όραμα της Ελλάδας τοποθετείται σε ένα φανταστικό βασίλειο, όπου η ζωή ήταν απλή, απέριττη και ηθική. Και όταν ο Ναπολέων γίνεται παντοδύναμος στην Ευρώπη, το νεοκλασικό στιλ (η ελληνική αναβίωση, Greek revival) γίνεται το αυτοκρατορικό στιλ (στιλ empire).

Ο κατεξοχήν Γάλλος κλασικιστής ζωγράφος ήταν ο Ζακ Λουί Νταβίντ (1748-1825). Ως ο «επίσημος» ζωγράφος της Επανάστασης σχεδίαζε κοστούμια και σκηνικά για προπαγανδιστικά θεάματα από τη ρωμαϊκή ιστορία που εξυμνούσαν τη Γαλλική Δημοκρατία, την Επανάσταση, στα οποία έπαιρνε μέρος και ο ίδιος ο Ροβεσπιέρος (εικ. 435). Ο Νταβίντ μελέτησε προσεκτικά τα έργα του Φλάξμαν και συμμεριζόταν τον μεγάλο θαυμασμό του για την αρχαία τέχνη. Στη λιτή αυστηρή απόδοση της Δολοφονίας του Μαρά στο λουτρό, τον οποίο ο Νταβίντ παρουσιάζει να έχει το τέλος ενός μάρτυρα-αγωνιστή, φαίνεται η επίδραση της αρχαίας πλαστικής ιδιαίτερα στην απόδοση του γυμνού σώματος. Για το έργο του Ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες (1800-1814· εικ. 436) ο Νταβίντ χρησιμοποίησε στοιχεία από πολλές πηγές και μάλιστα δανείστηκε γύψινα εκμαγεία από τον διευθυντή του Λούβρου (που τότε λεγόταν Μουσείο Ναπολεόν). Η στάση του Λεωνίδα έχει πρότυπο τη μορφή του Αίαντα σε μια σφραγίδα που δημοσίευσε ο Βίνκελμαν.

Ο πιο προικισμένος ίσως κλασικιστής ζωγράφος στην πρώτη πεντηκονταετία του 19ου αιώνα ήταν, ωστόσο, ο Ζαν Ογκύστ Ντομινίκ Ενγκρ (1780-1867). Μαθητής και οπαδός του Νταβίντ, φίλος του Φλάξμαν, θαύμαζε όπως και εκείνοι την τέχνη της κλασικής Αρχαιότητας και χρησιμοποίησε πολλά αρχαία γλυπτά ως πρότυπα σε μυθολογικά του θέματα, π.χ. στο έργο Οιδίπους και Σφιγξ, δανείζεται για τον Οιδίποδα τη στάση του μαρμάρινου Ποσειδώνα στο Λατερανό. Όταν δίδασκε, ο Ενγκρ επέμενε στην πειθαρχία της απόλυτης ακρίβειας. Είχε μια ιδιαίτερη προτίμηση στο γυναικείο γυμνό και άφησε πολλά έργα με θέμα τις περίφημες Οδαλίσκες του. Στη Μεγάλη Οδαλίσκη (1814· εικ. 437), που βρίσκεται σήμερα στο Λούβρο ένα ανακεκλιμένο γυναικείο γυμνό με την πλάτη στον θεατή, που στηρίζεται στον αγκώνα έτσι που να αναδεικνύεται η μακριά γραμμή του κορμού της μορφής, θέλησε ίσως να ανταγωνιστεί την Παολίνα Μποργκέζε (στον τύπο της ανακεκλιμένης Αφροδίτης), το περίφημο γλυπτό του Κανόβα (εικ. 433). Ο Ενγκρ είχε κερδίσει τον γενικό θαυμασμό και την αποδοχή για την τεχνική του σιγουριά, το εξαιρετικό του σχέδιο και τη διαύγεια της σύνθεσής του. Η τελειότητα αυτή, ωστόσο, ήταν ένα στοιχείο που ενοχλούσε τους αντιπάλους του.