7.7. Η γλυπτική του 4ου αιώνα π.Χ.: Η κατάκτηση της τρίτης διάστασης

Είδαμε ότι το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. ήταν μια περίοδος μεγάλης ακμής για τη γλυπτική, κατά την οποία δημιουργήθηκαν και εδραιώθηκαν πρώτα ο «ωραίος» και αργότερα ο «πλούσιος ρυθμός». Κυρίαρχες φυσιογνωμίες στα χρόνια 450-420 π.Χ. είναι ο Φειδίας και ο Πολύκλειτος, που ο καθένας τους ανέπτυξε μια ιδιαίτερη και αναγνωρίσιμη καλλιτεχνική γλώσσα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Οι τάσεις αυτές άρχισαν σιγά σιγά να επιδρούν η μία στην άλλη. Ειδικά όμως στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα οι αμοιβαίες επιρροές γίνονται εντονότερες, καθώς οι νεότεροι γλύπτες συνδυάζουν στοιχεία και από τις δύο, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για νέες εξελίξεις. Οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις, με αφετηρία πάντοτε τις δημιουργίες του Φειδία, του Πολυκλείτου και των μαθητών τους, συνεχίστηκαν στις αρχές του επόμενου αιώνα.

Ένα αξιοπρόσεκτο χαρακτηριστικό, ενδεικτικό για τις κατευθύνσεις της γλυπτικής κατά τον 4ο αιώνα π.Χ., που εμφανίζεται ήδη από τις πρώτες δεκαετίες του, είναι ότι οι ανθρώπινες μορφές, ολόγλυφες και ανάγλυφες, αποκτούν μια νέα σχέση με τον χώρο που τις περιβάλλει· αποδεσμεύονται δηλαδή από το νοητό ή πραγματικό επίπεδο μπροστά στο οποίο ήταν τοποθετημένες (κάτι που συνέβαινε ακόμη στο δεύτερο μισό του 5ου αιώνα) και γίνονται περίοπτες, καθώς αποκτούν βάθος. Επιπλέον, οι γλύπτες πειραματίζονται με τις δυνατότητες απεικόνισης διάφορων στάσεων του ανθρώπινου σώματος, αποδίδοντας πιο έντονα την κίνηση και δημιουργώντας πολύπλοκες συνθέσεις, ενώ παράλληλα αποδίδουν πιο ελεύθερα τις ανατομικές και άλλες λεπτομέρειες. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι αναζητήσεις αυτού του είδους γίνονται τολμηρότερες με την πάροδο του χρόνου και οδηγούν στις πληθωρικές δημιουργίες της πρώιμης ελληνιστικής εποχής, δηλαδή του 3ου και των αρχών του 2ου αιώνα π.Χ., με τα τολμηρά μοτίβα και τον έντονο ρεαλισμό στην απόδοση των λεπτομερειών. Από την άποψη αυτή μπορούμε να πούμε ότι ο 4ος αιώνας π.Χ. είναι μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και δημιουργική περίοδος για την ελληνική γλυπτική, όπως και για την τέχνη γενικότερα. Σημαντικό είναι επίσης ότι από την περίοδο αυτή μας έχουν σωθεί πολλά και καλής ποιότητας γλυπτά, αρκετά από τα οποία μπορούν να χρονολογηθούν με ασφάλεια. Έτσι μπορούμε να παρακολουθήσουμε από κοντά την εξέλιξη της γλυπτικής στην περίοδο ανάμεσα στο τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, δηλαδή τα τελευταία χρόνια του 5ου αιώνα π.Χ., και την εποχή των πρώτων διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, δηλαδή τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 4ου αιώνα π.Χ.