1.7.1. Χρονολόγηση και χαρακτηριστικά των γεωμετρικών αγγείων

Η τέχνη της εποχής που διαδέχθηκε τη μυκηναϊκή πήρε το όνομά της από τη διακόσμηση των πήλινων αγγείων, καθώς αυτά είναι τα αφθονότερα και τα ευκολότερα αναγνωρίσιμα υλικά της κατάλοιπα. Κύριο χαρακτηριστικό της κεραμικής των χρόνων αυτών είναι ότι η επιφάνεια των αγγείων καλύπτεται από σκουρόχρωμα γραμμικά κοσμήματα διατεταγμένα σε ζώνες, τα περισσότερα από τα οποία έχουν τη μορφή γεωμετρικών σχημάτων. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις διακρίνουμε ότι τα γραμμικά διακοσμητικά μοτίβα έχουν γίνει με τη βοήθεια γεωμετρικών οργάνων· για παράδειγμα, οι κύκλοι και τα ημικύκλια σχεδιάζονταν με διαβήτη. Το 1870 ο Γερμανός αρχαιολόγος Alexander Conze ονόμασε τη διακόσμηση των αγγείων αυτών γεωμετρική και από τότε ο όρος έχει επικρατήσει ως προσδιορισμός όχι μόνο για τη διακοσμημένη κεραμική, αλλά συνολικά για την τέχνη, και κατ᾽ επέκταση για τη χρονική περίοδο από το τέλος του 11ου ως το τέλος του 8ου αιώνα π.Χ. Την αρχική φάση της γεωμετρικής εποχής (1050-900 π.Χ. περίπου) την ονομάζουμε πρωτογεωμετρική. Η κυρίως γεωμετρική περίοδος διαρκεί από το 900 ως το 700 π.Χ. περίπου και τη χωρίζουμε σε τέσσερις επιμέρους περιόδους ή φάσεις: την πρώιμη (900-850 π.Χ.), τη μέση (850-760 π.Χ.), την ώριμη (760-730 π.Χ.) και την όψιμη (730-700 π.Χ.). Στην πρώιμη φάση μεγάλο μέρος της επιφάνειας των αγγείων καλύπτεται με μαύρο γάνωμα (βερνίκι που παίρνει το σκούρο χρώμα του με το ψήσιμο) και η γεωμετρική διακόσμηση περιορίζεται σε ζώνες που έχουν το χρώμα του πηλού (εικ. 14). Στη μέση φάση οι σκουρόχρωμες επιφάνειες περιορίζονται αισθητά και εκτός από τα γεωμετρικά κοσμήματα, που μεγαλώνουν και γίνονται πολυπλοκότερα, εμφανίζονται αρκετά συχνά μορφές ζώων και ανθρώπων (εικ. 15). Στην ώριμη φάση τα αγγεία γίνονται μεγαλύτερα και μνημειακότερα, ενώ αυξάνει το μέγεθος και η σημασία των ανθρώπινων μορφών (εικ. 16). Στην όψιμη φάση χάνεται η αυστηρή διάταξη των κοσμημάτων και η διακόσμηση της επιφάνειας των αγγείων γίνεται πιο ελεύθερη, ενώ οι ανθρώπινες μορφές που συνθέτουν διάφορες σκηνές από τη ζωή και τις τελετές (επιτάφιους θρήνους, μάχες, κυνήγια, πλοία στη θάλασσα, χορούς) καταλαμβάνουν ολοένα και περισσότερο χώρο και γίνονται πλέον το κυρίαρχο στοιχείο του διακόσμου (εικ. 17).