3.1.3. Οι εξαγωγές αθηναϊκών αγγείων και ο εμπορικός ανταγωνισμός Αθηναίων και Κορινθίων

Από τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι κεραμείς, χωρίς να εγκαταλείψουν τα μεγάλα αγγεία, που ήταν τα πιο λαμπρά προϊόντα τους, αρχίζουν να δείχνουν ολοένα και μεγαλύτερη προτίμηση σε μικρότερα σχήματα (όπως είναι οι κύλικες, από τις οποίες έπιναν κρασί), που ο ζωγραφικός τους διάκοσμος οργανώνεται συνήθως σε ζώνες με ζώα ή μυθικά όντα (όπως οι σφίγγες), σε σειρές ή αντωπά, και φυτικά κοσμήματα. Η διακόσμηση αυτή κάνει τα αττικά αγγεία να μοιάζουν με τα κορινθιακά. Παρατηρούμε επίσης το φαινόμενο ορισμένα εργαστήρια να ειδικεύονται στην παραγωγή συγκεκριμένων σχημάτων. Υπήρχαν κεραμείς που κατασκεύαζαν μόνο κύλικες με χαμηλό πόδι και μικρό χείλος, που τις ονομάζουμε κύλικες των κωμαστών γιατί διακοσμούνται με μορφές ανδρών που κωμάζουν, δηλαδή γλεντούν και χορεύουν μεθυσμένοι.

Δεν είναι τυχαίο ότι από την εποχή αυτή τα αττικά αγγεία αρχίζουν να εμφανίζονται ολοένα και περισσότερο έξω από την Αττική, και μάλιστα σε σχετικά μακρινές περιοχές όπως η κεντρική Ιταλία, όπου ως τότε κυριαρχούσαν τα κορινθιακά. Είναι προφανές ότι οι Αθηναίοι άρχισαν να ανταγωνίζονται σοβαρά τους Κορινθίους στις εξαγωγές αγγείων και, όπως θα δούμε, σύντομα τους ξεπέρασαν. Στην πρώτη περίοδο του ανταγωνισμού τα αττικά αγγεία μιμούνται, όπως είναι λογικό, ως έναν βαθμό τα κορινθιακά. Οι Αθηναίοι κεραμείς ειδικεύονται στα αγγεία που σχετίζονται με το συμπόσιο και υιοθετούν αρκετά από τα σχήματα των Κορινθίων, όπως οι κρατήρες και οι κύλικες. Όσο για τους αγγειογράφους, είδαμε ότι εγκαταλείπουν τις μεγάλες παραστάσεις, που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρο το σώμα των αγγείων, και αρχίζουν να διακοσμούν τα αγγεία με επάλληλες ζώνες, όπως οι Κορίνθιοι. Αλλά ενώ οι τελευταίοι τυποποιούν όλο και περισσότερο την παραγωγή τους, καταφεύγοντας σε σχήματα που επαναλαμβάνονται μονότονα, οι Αθηναίοι αγγειογράφοι δημιουργούν νέες και πρωτότυπες, συχνά πολυπρόσωπες συνθέσεις, εμπνευσμένες κυρίως από τη μυθολογία. Έτσι, ως τα μέσα του 6ου αιώνα π.Χ., τα αττικά αγγεία επιβάλλονται με την ποιότητά τους και επικρατούν στην αγορά των πολυτελών αγγείων που είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα στην Ετρουρία, δηλαδή στο βόρειο τμήμα της κεντρικής Ιταλίας.

Ο καλύτερος μαθητής του «ζωγράφου του Νέσσου», ο οποίος είναι ταυτόχρονα ένας από τους πρώτους Αθηναίους αγγειογράφους που ανταγωνίζονται τους Κορινθίους και ακολουθούν συνειδητά τον δικό τους τρόπο διακόσμησης των αγγείων, έχει το συμβατικό όνομα «ζωγράφος των Γοργόνων». Το γνωστότερο έργο του, στο οποίο οφείλει το όνομά του, είναι ένας στρογγυλός κρατήρας χωρίς λαβές (λέβητας ή δίνος στην αρχαιολογική ορολογία), που σώζεται μαζί με την περίτεχνη βάση του (η οποία ονομαζόταν ἐπίστατον στην αττική διάλεκτο και ὑποκρητήριον στην ιωνική· εικ. 60). Το σχήμα αυτό είναι εμπνευσμένο από τους χάλκινους λέβητες, το αγγείο ήταν όμως, όπως είπαμε ήδη, κρατήρας, δηλαδή ένα μεγάλο βαθύ δοχείο με ανοιχτό στόμιο, που το χρησιμοποιούσαν στα συμπόσια για να αναμειγνύουν το κρασί με νερό. Η ανάμειξη αυτή ήταν αναγκαία όχι μόνο γιατί τα αρχαία κρασιά συχνά ήταν αρκετά δυνατά (ιδιαίτερα μάλιστα όταν ήταν λιαστά) και προκαλούσαν εύκολα μέθη, αλλά κυρίως για να μπορούν οι συμπότες να πίνουν περισσότερο, παρατείνοντας τη χαρά και τη διασκέδαση του συμποσίου. Η συνηθισμένη αναλογία ανάμειξης ήταν ένα μέρος κρασί με δύο μέρη νερό.

Η κύρια παράσταση στο σώμα του αγγείου είναι ο γνωστός μας μύθος του Περσέα και της Μέδουσας. Βλέπουμε την αποκεφαλισμένη Μέδουσα που πέφτει στο έδαφος και τις δύο Γοργόνες που καταδιώκουν τον φονιά της αδελφής τους. Με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία έχουν αποδοθεί τα φυτικά κοσμήματα και οι σειρές των ζώων και των σφιγγών στις στενότερες διακοσμητικές ζώνες στο σώμα αλλά και στην ψηλή βάση του αγγείου.