6.2.2. Οι ναοί του «αρχιτέκτονα του Θησείου»

Τέσσερις ναοί δωρικού ρυθμού που βρίσκονται σε διαφορετικά σημεία της Αττικής και χρονολογούνται στο τρίτο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ. έχουν ορισμένα κοινά στοιχεία που κάνουν πιθανή την απόδοσή τους σε έναν αρχιτέκτονα, ο οποίος επικράτησε να ονομάζεται «αρχιτέκτονας του Θησείου». Οι τέσσερις ναοί (που, ακόμα και αν δεν είναι έργα του ίδιου ανθρώπου, ακολουθούν κοινά πρότυπα) είναι: (1) ο ναός του Ηφαίστου και της Αθηνάς στην Αγορά της Αθήνας, που είναι ακόμη και σήμερα γνωστός με την παλαιά εσφαλμένη ονομασία «Θησείο» (εικ. 218)· (2) ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο (εικ. 219)· (3) ο ναός της Νέμεσης στον Ραμνούντα· (4) ο «ναός του Άρη» στην Αγορά της Αθήνας. Ο τελευταίος ναός μεταφέρθηκε από άλλο σημείο της Αττικής στα χρόνια του αυτοκράτορα Αυγούστου. Ο περιηγητής Παυσανίας, που τον είδε στη σημερινή του θέση, μας λέει ότι μέσα υπήρχε ένα άγαλμα του Άρη και ένα της Αθηνάς. Για τον λόγο αυτό οι αρχαιολόγοι πίστευαν ως πρόσφατα ότι ο ναός βρισκόταν αρχικά στις Αχαρνές, όπου λατρευόταν ο Άρης. Η πρόσφατη ανακάλυψη, ωστόσο, στην περιοχή του Σταυρού, στη βόρεια πλευρά του Υμηττού, ενός θεμελίου της κλασικής εποχής που έχει τις ίδιες ακριβώς διαστάσεις με τον «ναό του Άρη» οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο ναός ήταν αρχικά στημένος εκεί, δηλαδή στον αρχαίο δήμο Παλλήνης, και πρέπει συνεπώς να ταυτιστεί με τον ναό της Αθηνάς Παλληνίδος.

Το κύριο κοινό χαρακτηριστικό των τεσσάρων ναών είναι η ειδική διαμόρφωση της πλευράς της εισόδου, με στοά και πρόναο βάθους δύο μετακιονίων. Παραπλήσιο είναι επίσης σε μεγάλο βαθμό το σύστημα αναλογιών των αρχιτεκτονικών μελών, με μικρές πάντως διαφορές. Τρεις από τους ναούς του «αρχιτέκτονα του Θησείου», ο ναός του Ηφαίστου, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο και ο «ναός του Άρη» (που είναι στην πραγματικότητα, όπως είδαμε, ο ναός της Αθηνάς Παλληνίδος) έχουν επίσης γλυπτές ζωφόρους επάνω από τους εξωτερικούς τοίχους του σηκού. Καλύτερα διατηρούνται οι ζωφόροι του ναού του Ηφαίστου, που βρίσκονται επάνω από τον πρόναο και τον οπισθόδομο. Στην πρώτη εικονίζονται σκηνές από μια μάχη ανάμεσα σε μυθικούς Αθηναίους βασιλείς, ενώ στη δεύτερη η θεσσαλική Κενταυρομαχία. Το κεντρικό θέμα στην παράσταση αυτή είναι η θανάτωση του Καινέα, που, σύμφωνα με την παράδοση, ο Ποσειδώνας τον είχε κάνει άτρωτο. Για τον λόγο αυτό οι Κένταυροι, στη μάχη τους με τους Λαπίθες, έχωσαν τον Καινέα στο έδαφος, χτυπώντας τον με κορμούς από έλατα.