8.3.3. Η Νίκη της Σαμοθράκης

Η Νίκη της Σαμοθράκης που βρίσκεται από το 1863 στο Μουσείο του Λούβρου (εικ. 333) είναι ένα από τα πιο γνωστά αρχαία ελληνικά αγάλματα, είναι όμως επίσης ένα ιστορικό μνημείο που συνδέεται με μια σημαντική ναυτική νίκη. Η αρχική θέση του αγάλματος είναι γνωστή χάρη στις ανασκαφικές έρευνες. Στη Σαμοθράκη υπήρχε ένα ιερό όπου λατρεύονταν με μια ιδιαίτερη μυστηριακή λατρεία δύο ανδρικές θεότητες, που αναφέρονται συχνά ως Κάβειροι από τους αρχαίους συγγραφείς, στο ίδιο το νησί όμως ονομάζονταν Μεγάλοι Θεοί. Οι θεότητες αυτές θεωρούνταν προστάτες των ναυτικών και ήδη από τον 4ο αιώνα π.Χ. είχαν την εύνοια των Μακεδόνων βασιλέων. Στα ελληνιστικά χρόνια το ιερό απέκτησε μεγάλη φήμη και άνθρωποι από διάφορα μέρη έρχονταν να μυηθούν στα μυστήρια των Μεγάλων Θεών, πιστεύοντας ότι έτσι εξασφάλιζαν την προστασία τους στα θαλασσινά ταξίδια. Επίσης βασιλείς και πόλεις στόλισαν το ιερό με οικοδομήματα και αναθήματα. Ένα από τα αναθήματα αυτά, στημένο σε περίοπτη θέση, επάνω από το θέατρο, ήταν το άγαλμα της Νίκης. Δεν είναι ως σήμερα απόλυτα βέβαιο με ποιο πολεμικό γεγονός συνδέεται αυτό το εντυπωσιακό ανάθημα· σύμφωνα με την πιθανότερη και πιο διαδεδομένη άποψη, το έστησαν οι Ρόδιοι μετά τις αποφασιστικές ναυτικές νίκες τους το 190 π.Χ., με συμμάχους τους Ρωμαίους, εναντίον του Αντιόχου Γ' της Συρίας κοντά στη Σίδη στη νότια ακτή της Μικράς Ασίας και στη Μυόννησο κοντά στην Τέω της Ιωνίας. Τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του αγάλματος συμβιβάζονται με μια χρονολόγηση λίγο μετά το 190 π.Χ. και επιπλέον η σύνδεση του έργου με τη Ρόδο ενισχύεται από τη διαπίστωση ότι η βάση του, η οποία έχει τη μορφή πλώρης πολεμικού πλοίου, είναι από σκούρο ασβεστόλιθο που δεν αποκλείεται να προέρχεται από τη Ρόδο. Τέλος, μια αποσπασματική επιγραφή που βρέθηκε κοντά στην αρχική θέση της Νίκης αναφέρει έναν Ρόδιο γλύπτη.

Η ιδέα ενός αγάλματος Νίκης που πατάει επάνω σε πλώρη πλοίου δεν ήταν καινούργια. Όμως στην περίπτωση της Νίκης της Σαμοθράκης υπάρχει μια ιδιομορφία: η κατασκευή στην οποία ανήκε το άγαλμα ήταν πιθανότατα στημένη μέσα σε μια δεξαμενή με νερό και έδινε έτσι την εντύπωση ενός πλοίου που μπαίνει σε λιμάνι. Η μορφή είναι ντυμένη με λεπτό χιτώνα που κολλά επάνω στο σώμα καθώς κινείται ορμητικά προς τα εμπρός, σχηματίζοντας αλλού λεπτές και αλλού παχύτερες πτυχώσεις, ενώ ένα χοντρό ιμάτιο τυλίγεται γύρω από τα σκέλη της, αφήνοντας εν μέρει ακάλυπτο το αριστερό. Τα απλωμένα φτερά (από τα οποία σώζεται μόνο το αριστερό) τονίζουν και αυτά την έντονη κίνηση. Δεν γνωρίζουμε δυστυχώς τη θέση των χεριών και έτσι η αναπαράσταση του αγάλματος παραμένει προβληματική. Αυτό όμως δεν μειώνει τον θαυμασμό για τη δεξιοτεχνία με την οποία είναι δουλεμένο το άγαλμα.