5.1.2. Η κύλικα με τον φόνο της Πενθεσίλειας

Μια από τις μεγαλύτερες αττικές κύλικες που μας έχουν σωθεί από την Αρχαιότητα είναι διακοσμημένη στο εσωτερικό της με μια θαυμάσια ερυθρόμορφη παράσταση, που απεικονίζει ένα επεισόδιο από τον Τρωικό Πόλεμο, τον φόνο της βασίλισσας των Αμαζόνων Πενθεσίλειας από τον Αχιλλέα (εικ. 191). Οι Αμαζόνες, μια φυλή από πολεμοχαρείς γυναίκες που κατοικούσαν, σύμφωνα με τον μύθο, στη νοτιοανατολική πλευρά του Ευξείνου Πόντου ή στην περιοχή του Καυκάσου, ήρθαν να βοηθήσουν τους Τρώες στον πόλεμο με τους Αχαιούς μετά τον θάνατο του Έκτορα, με επικεφαλής τη βασίλισσά τους, την όμορφη Πενθεσίλεια, κόρη του θεού Άρη. Στην αρχή η Πενθεσίλεια πολέμησε με επιτυχία, σκότωσε μάλιστα και τον Μαχάονα, τον γιο του Ασκληπιού· στο τέλος όμως τη νίκησε ο Αχιλλέας, που τη σκότωσε σε μονομαχία με το σπαθί του. Τη στιγμή όμως που η Πενθεσίλεια ξεψυχούσε, ο Αχιλλέας, θαμπωμένος από την ομορφιά της, την ερωτεύτηκε. Τον απρόσμενο αυτό έρωτα τον περιγέλασε ο θρασύς Θερσίτης, που μάλιστα έβγαλε ένα από τα μάτια της νεκρής Αμαζόνας για να την ασχημύνει και να προσβάλει έτσι τον Αχιλλέα. Την ξεδιαντροπιά του ο Θερσίτης την πλήρωσε με τη ζωή του.

Στο κυκλικό πλαίσιο του εσωτερικού της κύλικας ο αγγειογράφος έχει τοποθετήσει τέσσερις μορφές. Στο κέντρο ο Αχιλλέας βυθίζει το σπαθί του στο στήθος της Πενθεσίλειας που τον κοιτάζει ικετευτικά και υψώνει τα χέρια της παρακαλώντας τον να τη λυπηθεί. Ο πολεμιστής που διακρίνεται πίσω της με δόρυ στο ένα χέρι και ξίφος στο άλλο είναι ίσως ο Θερσίτης. Πίσω από τον Αχιλλέα εικονίζεται μια νεκρή Αμαζόνα με σκυθική ενδυμασία (στοιχείο που δηλώνει την προέλευσή της από την περιοχή του Ευξείνου Πόντου), θύμα της σκληρής μάχης που προηγήθηκε. Αξιοσημείωτο είναι το πολύπλοκο μοτίβο της μορφής, που κείτεται στο έδαφος σε μια σύνθετη στάση με τολμηρές προοπτικές βραχύνσεις. Και εδώ είναι φανερή η επίδραση της σύγχρονης μεγάλης ζωγραφικής και επιπλέον η επιδεξιότητα του αγγειογράφου να προσαρμόσει τις ανθρώπινες μορφές και τη δράση που απαιτεί το θέμα του στο κυκλικό πεδίο που είχε να διακοσμήσει.