9.2.5. Συλλέκτες αρχαίων στην Αναγέννηση

Για έναν πρίγκιπα της Αναγέννησης που συνέλεγε αρχαία νομίσματα και αρχαία χειρόγραφα, που ντυνόταν με αρχαιοπρεπείς πανοπλίες, που οδηγούσε τον στρατό του κάτω από ρωμαϊκά θριαμβικά τόξα, που παρακολουθούσε στην αυλή του αρχαία θεατρικά έργα, τι πιο φυσικό από το να περιμένει οι καλλιτέχνες του να προβάλουν αξίες της Αρχαιότητας στα έργα τους; Γι᾽ αυτό η μελέτη της Αρχαιότητας για τους καλλιτέχνες ήταν ένας τρόπος να δουν τον κόσμο, τη φύση, τον άνθρωπο με νέα μάτια και οι συλλογές αρχαιοτήτων ήταν πάντοτε ένα καλό σχολείο μελέτης των κανόνων της κλασικής τέχνης.

Οι Μέδικοι συγκέντρωσαν στη Φλωρεντία την πλουσιότερη συλλογή που υπήρξε ποτέ, αναζητώντας και αγοράζοντας στη Ρώμη κυρίως κάθε είδους αρχαίο αντικείμενο, από έργα μικρογλυπτικής μέχρι αγάλματα, για τα οποία πλήρωναν πανάκριβες τιμές.

Ο Λορέντσο ο Μεγαλοπρεπής των Μεδίκων δεν συλλέγει ελληνικά έργα τυχαία και περιστασιακά, αλλά αναζητά αρχαία γλυπτά με επιμονή, μεθοδικότητα και ιδεολογικά κριτήρια, γεγονός που οδηγεί μερικούς να εκμεταλλευτούν τη συλλεκτική του μανία και να προσπαθούν να τον εξαπατήσουν, προσφέροντας πλαστά έργα. Το 1471, όταν ταξίδεψε στη Ρώμη για να παραστεί στη στέψη του πάπα Σίξτου Δ', κατάφερε να αποκτήσει μιαν αξιοζήλευτη σειρά πολύτιμων λίθων από την εκποίηση της τεράστιας αρχαιολογικής συλλογής του πάπα Παύλου Β' Μπάρμπο (1417-1471), που θεωρούνταν ο μεγαλύτερος συλλέκτης αρχαίων αντικειμένων της εποχής του. Ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με την αναστήλωση μνημείων και αγαλμάτων και ήταν αυτός που επανέφερε τα αρχαία Σατουρνάλια, μια μορφή καρναβαλιού για διασκέδαση δική του και του λαού του. Η αυξημένη όμως ζήτηση αρχαίων στα τέλη του 15ου αιώνα είχε ως αποτέλεσμα την παραγωγή πολλών πλαστών έργων.

Η Ισαβέλα ντ᾽ Έστε (1474-1539· εικ. 362), μια από τους σημαντικότερους συλλέκτες αρχαιοτήτων στην Αναγέννηση, πάτρονας σπουδαίων καλλιτεχνών, εξωθούσε κάποτε με τον τρόπο της τους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν έργα που έμοιαζαν με αρχαία. Ζήλευε τον Λορέντσο Γκιμπέρτι, που είχε στην κατοχή του τη λεγόμενη Κλίνη του Πολυκλείτου (εικ. 363), ένα αντίγραφο από ρωμαϊκό ανάγλυφο με ελληνιστικούς τύπους μορφών, έργο του 16ου αιώνα. Η Ισαβέλα ενδιαφέρθηκε το 1496 να αγοράσει τον Κοιμώμενο Ερωτιδέα του Μιχαήλ Αγγέλου σαν αρχαίο έργο. Τελικά, το απέκτησε το 1502, όταν εκτέθηκε ως μοντέρνα δημιουργία. Η αρχαιομανία οδηγούσε τους καλλιτέχνες να δημιουργούν έργα αρχαιοπρεπή (all᾽antico), ιδίως μικρά χάλκινα, όπως ο Πιέρ Τζάκοπο Αλάρι Μπονακόλσι (περ. 1460-1528) με το παρατσούκλι Αντίκο "αρχαίος" (εικ. 364) ή ο Γκαλεάτσο Μοντέλα (δράση περ. 1500) με το παρατσούκλι Μοντέρνο, για να κάνει εμφανή την αντίθεσή του με τον Αντίκο. Ωστόσο, και οι δύο ήταν μοντέρνοι για την εποχή τους, μια και τα αρχαιοπρεπή έργα ήταν η νέα μόδα. Σε ολόκληρη πάντως την Αναγέννηση εξαπλώνεται η παραγωγή χάλκινων αγαλματιδίων που αντιγράφουν σημαντικά αρχαία έργα και με αυτά διαδίδονται οι ελληνικές αναλογίες και αντιλήψεις για την ομορφιά.