12.6. Γλυπτική: Θαυμασμός για τον Παρθενώνα

Ο Γάλλος γλύπτης Ζαν Αντουάν Ουντόν (1741-1828) ήταν ίσως ένας από τους πιο σημαντικούς προσωπογράφους της εποχής του. Στην προτομή του Βολτέρου του 1781 (εικ. 428) που αποδίδει εκφραστικά το δηκτικό, διαπεραστικό βλέμμα του φιλοσόφου, η εξάρτηση από την Αρχαιότητα φαίνεται στο ιμάτιο που πέφτει στον γυμνό ώμο του, καθώς και στην ταινία στα μαλλιά, όπως στους Ρωμαίους αυτοκράτορες. Το ίδιο και στην προτομή του Ναπολέοντα (1806· εικ. 429), ο αυτοκράτορας παρουσιάζεται γυμνός με τη χαρακτηριστική ταινία των Ρωμαίων στα μαλλιά. Αλλά και ο Τζορτζ Ουάσιγκτον παριστάνεται σαν Ρωμαίος αυτοκράτορας στην προτομή του Ιταλού γλύπτη Τζουζέπε Τσεράκι (1751-1802), την οποία άρχισε στη Φλωρεντία και τελείωσε στη Φιλαδέλφεια (1794-1795· εικ. 430).

Ο Αντόνιο Κανόβα (1757-1822) ήταν από τους πιο ενθουσιώδεις θαυμαστές των γλυπτών του Παρθενώνα, των ελγινείων, τα οποία έφθασαν στο Λονδίνο το 1808. Ήταν σίγουρα ο πιο σημαντικός γλύπτης του κλασικισμού. Παραγωγικότατος, άφησε έναν μεγάλο αριθμό έργων. Ιδιαίτερα η συμβολή του στη δημιουργία επιτύμβιων μνημείων, που θα αποτελέσουν στο εξής πρότυπα γλυπτικής, φανερώνει την άνεση με την οποία αξιοποιεί αρχαίες πηγές και μάλιστα τις αττικές επιτύμβιες στήλες, καθώς και τη βαθιά γνώση της αρχαίας πλαστικής και των αρχαίων προτύπων σε διάφορες εποχές. Ο περίφημος Περσέας του (1799-1801· εικ. 431), που βρίσκεται ακόμη και σήμερα στο Βατικανό, έχει ως πρότυπο τον Απόλλωνα του Belvedere (εικ. 293), ενώ το κεφάλι της Μέδουσας στο αριστερό του χέρι αντιγράφει τη Μέδουσα της Συλλογής Rondanini στη Ρώμη. Ο αποκεφαλισμός της Μέδουσας πρόσθεσε στον Περσέα και μια πολιτική χροιά, καθώς υπενθύμιζε στο κοινό ότι ο Ναπολέων είχε αρπάξει από τη Ρώμη τα πιο σημαντικά της αριστουργήματα. Ο Κανόβα επηρέασε δημιουργούς σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και επαινέθηκε ιδιαίτερα από πολλούς, όπως από τον Σταντάλ, γιατί «επινόησε έναν νέο τύπο ιδανικής ομορφιάς, ο οποίος πλησίαζε πιο πολύ τις σύγχρονες αντιλήψεις παρά τις ελληνικές». Η νέα ερμηνεία που έδωσε στην ελληνορωμαϊκή τέχνη τονίζει την ευγένεια των μορφών με απλά μέσα και δεξιοτεχνική επεξεργασία της επιφάνειας του μαρμάρου. Ο χάλκινος ανδριάντας στην Πινακοθήκη της Μπρέρα στο Μιλάνο (1809· εικ. 432), όπου ο Ναπολέων παριστάνεται σαν γυμνός Ρωμαίος αυτοκράτορας κρατώντας Νίκη και σφαίρα, προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις. Επίσης μεγάλες αντιδράσεις και σκάνδαλο προκάλεσε μιαν άλλη περίφημη δημιουργία του Κανόβα, η Παολίνα Μποργκέζε (1804-1808), βασίλισσα της Ρώμης και αδελφή του Ναπολέοντα (εικ. 433), την οποία απέδωσε γυμνή στο επάνω μέρος στον τύπο ανακεκλιμένης Αφροδίτης. Γυμνές Χάριτες ή Αφροδίτες, ωστόσο, που πραγματοποίησε πολλές φορές παραλλάσσοντας αρχαία πρότυπα, δεν ενόχλησαν ποτέ το κοινό της εποχής.

Στον δρόμο του νεοκλασικισμού δημιουργεί επίσης ο Δανός γλύπτης Μπέρτελ Τόρβαλντσεν (1770-1844), που ήρθε στην Ελλάδα και έλαβε μέρος, όπως είδαμε, στις ανασκαφές της Αίγινας. Ο Τόρβαλντσεν είχε πιο άμεση επαφή με τα αρχαία πρότυπα και τα χρησιμοποίησε με μεγαλύτερη συνέπεια στα έργα του. Στη γλυπτική του εκτός από κλασικά χρησιμοποιεί και αρχαϊκά πρότυπα, όπως στο γλυπτό Ελπίς (1817· εικ. 434), και συμβάλλει έτσι να αναγνωριστούν αξιόλογες πλαστικές ποιότητες στην αρχαϊκή γλυπτική και γενικότερα στην τέχνη πριν από τον Φειδία. Ο Τόρβαλντσεν όπως και ο Κανόβα δημιούργησε τύπους για δημόσια ή επιτύμβια μνημεία που θα ακολουθήσουν πολλοί γλύπτες αργότερα και θα κρατήσουν την αρχαιοελληνική εικόνα στη γλυπτική περισσότερο ζωντανή από ό,τι στη ζωγραφική ή σε άλλες τέχνες.