12.10. Ρεαλισμός - ιμπρεσιονισμός

Τα αρχαία ή ρωμαϊκά θέματα μοιάζει να μην έχουν θέση στον ρεαλισμό, ένα κίνημα που εμφανίζεται στη Γαλλία μετά το 1848, το οποίο αποτυπώνει θέματα από την καθημερινή ζωή στην ύπαιθρο και στην πόλη και είναι η κατεξοχήν έκφραση της εποχής του αστού. Κάποιοι καλλιτέχνες όμως θα σχολιάσουν με τον δικό τους τρόπο την Αρχαιότητα. Ο Κορό (1796-1875), χαρακτηριστικός ζωγράφος του ρεαλισμού με σπουδές στην Ιταλία, αφήνει σε ορισμένα έργα του να διαφανούν κάποιες κλασικιστικές τάσεις και επιλογές που έχουν προσωπικό χαρακτήρα, όπως στην Μούσα-Κωμωδία του 1865 (εικ. 442). Ο Άντολφ Μέντσελ (1815-1905), ένας από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες του γερμανικού χώρου, αποτυπώνει διαφορετικά την πραγματικότητα, δίνοντας σημασία στην επιλογή του κάδρου, της στιγμής που αποδίδει. Στον Τοίχο του εργαστηρίου (1872· εικ. 443), φωτίζει τα εκμαγεία (αρχαία και σύγχρονα) στον τοίχο από κάτω, δημιουργώντας μια περίεργη μυστηριακή ατμόσφαιρα.

Ακόμη λιγότερο θα περίμενε κανείς να ταιριάζουν τα κλασικά θέματα σε ένα ρεύμα όπως ο ιμπρεσιονισμός, που αφορά την απόδοση της εντύπωσης, του φευγαλέου, των αλλαγών του φωτός στο τοπίο, τη μελέτη του χρώματος κάτω από νέο πρίσμα. Ωστόσο, η Ολυμπία(1863) του Μανέ (1832-1883) συνεχίζει τη σειρά των περίφημων γυναικείων γυμνών του παρελθόντος, του Τζιορτζιόνε, του Τιτσιάνο και του Γκόγια, όχι σαν Αφροδίτη ή Venus, αλλά προκλητικά με το δικό της όνομα. Όσο για το Πρόγευμα στη χλόη του 1863 (εικ. 444), έργο σταθμό για την εξέλιξη της νεότερης τέχνης, η σχέση με την Αρχαιότητα, αν και βαθιά κρυμμένη, υπάρχει. Η σύνθεση του Μανέ κατάγεται από έργο του Ραφαήλ, γνωστό από χαρακτικό του Μαρκαντόνιο Ραϊμόντι (περ. 1480 - περ. 1534· εικ. 445), όπου δύο γυμνοί ποτάμιοι θεοί και μια καθιστή Νύμφη αποτελούν μια δευτερεύουσα σκηνή στην Κρίση του Πάρη. Ο Μανέ έντυσε τους δύο άνδρες με σύγχρονα ρούχα, αλλά κράτησε το γυναικείο γυμνό, συνδέοντας τις μορφές με συγκεκριμένα πρόσωπα της εποχής. Ο Ρενουάρ (1841-1919), ένας από τους σημαντικούς Γάλλους ιμπρεσιονιστές, που του άρεσε να αποτυπώνει στα έργα του το γυναικείο σώμα ιδιαίτερα σε σκηνές με λουόμενες, δανείζεται για ένα γυναικείο γυμνό (1870) τον τύπο της Κνιδίας Αφροδίτης (εικ. 446, βλ. και εικ. 283). Όσο και αν έχει προσωπικό τρόπο απόδοσης, η ιδέα του αρχαίου προτύπου υπάρχει. Αλλά και ένας από τους καλύτερους σχεδιαστές της ευρωπαϊκής τέχνης, σημαντικός ιμπρεσιονιστής, ο Εντγκάρ Ντεγκά (1834-1917), μαθητής του Ενγκρ και του Φλαντρέν, όταν πηγαίνει στην Ιταλία, γεμίζει τα τετράδιά του με σημειώσεις για την ελληνική γλυπτική και βλέπει στους ντόπιους Ιταλούς αγρότες (όπως και άλλοι της γενιάς του) τη ζωντανή ενσάρκωση του κλασικού τύπου ανθρώπου. Αυτό αποτυπώνει στο έργο του Γριά Ιταλίδα (1857· εικ. 447), ενώ την ίδια περίοδο ζωγραφίζει αρκετά έργα με αρχαία θέματα, όπως τις Νέες Σπαρτιάτισσες γυμνές σε αγώνες (1860), Η Σεμίραμις κτίζει μια πόλη (1862), Αλέξανδρος και Βουκεφάλας (1865) κ.ά.

Τέλος, στο έργο του Πολ Σεζάν (1839-1906) Το ρωμαϊκό υδραγωγείο στο κανάλι του Verdon (1882-1883· εικ. 448), η γέφυρα του υδραγωγείου λειτουργεί στο μέσο του πίνακα ως χωροστάθμη και δημιουργεί μια πειθαρχημένη σύνθεση με κλασικιστική, τεκτονική οργάνωση, που θα συμβάλει αργότερα στις αρχές του κυβισμού.