11.2. Γαλλία: Οι αρχαίοι μύθοι σε μεγέθυνση

Ο μανιερισμός μετατόπισε την αρχαία τέχνη σταδιακά από την Ιταλία στη Γαλλία του Φραγκίσκου Α', όπου τον 16ο αιώνα επικρατούσε μια επιτηδευμένη αρχαιοφιλία. Πεθαίνουν ο Έρασμος και ο Μπυντέ (περ. 1540) και αναλαμβάνει μια νέα γενιά Γάλλων κλασικών δασκάλων με επικεφαλής τον Νικολά Πουσέν (1594-1665). Ο Πουσέν γοητεύεται από τη Ρώμη, τις αρχαιότητες, το κλασικό πνεύμα και δημιουργεί έναν ιδεατό κόσμο καθαρότητας και ηρεμίας: «Tout ce qu᾽il y a de beau en Italie» "πόσα ωραία υπάρχουν στην Ιταλία!". Το περίφημο έργο του Et in Arcadia ego "Εγώ, [ο θάνατος βρίσκομαι] και στην Αρκαδία" του 1655 (εικ. 395), αποπνέει μια μελαγχολία, ένα νοσταλγικό όραμα γαλήνης, όπου και ο θάνατος έχει χάσει τη φρίκη του. Στη Βασιλική Ακαδημία Ζωγραφικής και Γλυπτικής, που ίδρυσε ο Λουδοβίκος ΙΓ' στο Παρίσι το 1648, το έργο του Πουσέν χρησιμοποιείται ως βάση για κάθε μελλοντική δημιουργία (πουσενισμός), με αντίποδα την αντίληψη για την τέχνη του Ρούμπενς (ρουμπενισμός). Περισσότερο από τον Πουσέν το τοπίο της Ιταλίας μάγεψε τον Γάλλο Κλοντ Λορέν (1600-1682), ο οποίος αποτύπωσε στα έργα του μια εξιδανικευμένη ρωμαϊκή φύση, με ένα χαρακτηριστικό χρυσαφένιο ονειρικό φως, που έκανε τους ταξιδιώτες να μετρούν την ομορφιά του τοπίου με τα δικά του μάτια. Άγγλοι αριστοκράτες προχώρησαν ακόμη μακρύτερα: με πρότυπο τα ιδανικά τοπία του Λορέν δημιουργούν κήπους και πάρκα που δίνουν την ψευδαίσθηση μιας φυσικής αρμονίας χωρίς σχεδιασμό, δηλαδή τον λεγόμενο κήπο αγγλικού τύπου. Στη γαλήνια φύση των τοπίων του ο Λορέν προσθέτει συχνά μυθολογικά θέματα και φανταστικά ερείπια αρχαίων μνημείων καθιερώνοντας μια ηρωική τοπιογραφία (εικ. 396).

Το στιλ του Πουσέν επηρέασε τον Βέλγο, εγκατεστημένο στο Παρίσι, Αντουάν Βατό (1684-1721), τον χαρακτηριστικό ζωγράφο του αυλικού ροκοκό, που ζωγράφιζε εσωτερικές διακοσμήσεις για τους πύργους των ευγενών, οράματα μιας ονειρικής ζωής στη φύση, όπου όλοι διασκεδάζουν χαριτωμένα και όλα είναι μια γιορτή, μια σειρά από συνεχή μενουέτα. Το Ταξίδι στα Κύθηρα (περ. 1719· εικ. 397), η πιο διάσημη από τις fêtes galantes "γιορτές ευγενών" του είναι μια απόδραση σε έναν μη πραγματικό, ιδεατό κόσμο γαλήνης και ευτυχίας, μια αναχώρηση στο άπιαστο όνειρο στο νησί της θεάς του Έρωτα, της Αφροδίτης.

Ο Πουσέν και οι μεγάλοι της ιταλικής Αναγέννησης ήταν για τον Άγγλο Τζόσουα Ρέινολντς (1723-1792) τα ανυπέρβλητα υποδείγματα της πραγματικής τέχνης. «Χρειάζεται μόρφωση και φαντασία για να ζωγραφιστεί ένας πίνακας όπως η Αυγή του Ρένι ή το Et in Arcadia ego του Πουσέν», υποστήριζε μεταξύ άλλων σε μια σειρά από διαλέξεις που και σήμερα ακόμα είναι ενδιαφέρουσες.

Στο Παρίσι, καλλιτεχνική πρωτεύουσα της Ευρώπης, επικρατεί η ακαδημαϊκή έκφραση: Βουέ, Σαμπέιν, Λεμπρέν κ.ά. Στη Γαλλία δεν υπάρχει μέγαρο, ανάκτορο, κατοικία της εποχής που να μην έχει έργο του Σιμόν Βουέ (1590-1649) ή του εργαστηρίου του. Γεμίζει ατέλειωτες επιφάνειες με μυθολογικές σκηνές, αλληγορίες, φανταστικά θέματα, σχεδιάζει για τάπητες κ.ά., ώσπου τον παραμερίζει ο Πουσέν. Το ίδιο και ο Σαρλ Λεμπρέν (1619-1690), που ανήκει στους ιδρυτές της ακαδημίας, δημιουργεί το κάπως κενό, διακοσμητικό και κραυγαλέα εορταστικό στιλ της αυλής του Λουδοβίκου ΙΔ', με μια μεγάλη παραγωγή σε πίνακες και τοιχογραφίες που έχουν συχνά μυθολογικά θέματα, όπως η οροφή με τους άθλους του Ηρακλή στον πύργο του Vaux, ή θέματα από την Αρχαιότητα όπως ο τεραστίων διαστάσεων πίνακάς του (4,70 m x 12,64 m) με θέμα Μέγας Αλέξανδρος και Πόρος (πριν το 1673), που βρίσκεται σήμερα στο Λούβρο (εικ. 398).