8.2.2. Ο Ερμογένης και οι ψευδοδίπτεροι ναοί

Στην ελληνιστική εποχή είναι εμφανής η προτίμηση για τον ιωνικό (και για τον συγγενή του κορινθιακό) ρυθμό στην κατασκευή των ναών ενώ εμφανίζονται και κάποιες ενδιαφέρουσες καινοτομίες. Στο σύγγραμμά του Περί αρχιτεκτονικής ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος, που έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Αυγούστου, γράφει ότι ο Ερμογένης είχε επινοήσει έναν νέο τύπο ιωνικού ναού, τον ψευδοδίπτερο (Βιτρούβιος, De architectura 3.2.6):

«Ο ψευδοδίπτερος ναός κατασκευάζεται έτσι, ώστε να έχει από 8 κίονες στην μπροστινή και την πίσω πλευρά και από 15, μαζί με τους γωνιαίους, στις διαμήκεις πλευρές. Οι τοίχοι του σηκού όμως στην μπροστινή και την πίσω πλευρά πρέπει να αντιστοιχούν στους 4 μεσαίους κίονες. Έτσι δημιουργείται, περιμετρικά γύρω από τους τοίχους ως το άκρο των κιονοστοιχιών, ενδιάμεσος χώρος με πλάτος ίσο με δύο μετακιόνια, αυξημένο κατά το πάχος του κίονα. Παράδειγμα ψευδοδίπτερου ναού δεν υπάρχει στη Ρώμη, στη Μαγνησία όμως υπάρχει ο ναός της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής που οικοδόμησε ο Ερμογένης, και στα Αλάβανδα ο ναός του Απόλλωνος που οικοδόμησε ο Μενεσθεύς.» (Μτφρ. Π. Λέφας)

Λίγο πιο κάτω ο Βιτρούβιος επανέρχεται στα επιτεύγματα του Ερμογένη με αφορμή τις αναλογίες του εὐστύλου ναοῦ και τον επαινεί ως αρχιτέκτονα για την επινοητικότητά του (De architectura 3.3.8-9):

«Παράδειγμα τέτοιου ναού [ευστύλου] δεν έχουμε στη Ρώμη, στην Ασία όμως υπάρχει ο εξάστυλος ναός του Διονύσου στην Τέω. Τις αναλογίες αυτές τις καθόρισε ο Ερμογένης.

Ο Ερμογένης ήταν αυτός που πρώτος επινόησε τον οκτάστυλο ψευδοδίπτερο ναό· αφαίρεσε από τον σύμμετρο δίπτερο ναό τις εσωτερικές κιονοστοιχίες, που περιλαμβάνουν τριάντα οκτώ κίονες, και περιόρισε τη δαπάνη και την απαιτούμενη εργασία. Δημιούργησε με έξοχο τρόπο έναν ευρύχωρο περίπατο δίπλα στο κτήριο, γύρω από τον σηκό. Διαφύλαξε με την κατανομή αυτή το μεγαλείο του όλου έργου και αυτό χωρίς να μειωθεί το κάλλος της όψης και χωρίς να προκαλείται επιθυμία διατήρησης του περιττού που αφαιρέθηκε.

Η επινόηση του τρόπου αυτού διόρθωσης του πτερώματος και διάταξης των κιόνων στην περίμετρο του κτηρίου έγιναν έτσι, ώστε τα μετακιόνια να αποκτήσουν, με την αδρότητά τους [δηλαδή την έντονη φωτοσκίαση], εντυπωσιακή εμφάνιση και το πλήθος, που ενδέχεται να αιφνιδιαστεί και να αποκλειστεί στον ναό από κάποια νεροποντή, να μπορεί να παραμείνει με άνεση στον χώρο γύρω από τον σηκό. Η διάταξη του ψευδοδίπτερου ναού παρουσιάζει αυτά τα πλεονεκτήματα. Ο Ερμογένης πραγματοποίησε τα έργα με οξύνοια και μεγάλη ικανότητα και μας άφησε γραπτά κείμενα, ώστε να μπορούν οι μεταγενέστεροι να αντλούν διδαχές για την τέχνη τους.» (Μτφρ. Π. Λέφας)

Ο Ερμογένης έζησε στο τέλος του 3ου και στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. Ο ψευδοδίπτερος ναός της Αρτέμιδος Λευκοφρυηνής στη Μαγνησία του Μαιάνδρου (εικ. 320), τον οποίο κατασκεύασε ο ίδιος σύμφωνα με τη μαρτυρία του Βιτρουβίου, δείχνει τις σημαντικές καινοτομίες που εισήγαγε στον τρόπο σχεδίασης των ιωνικών ναών.