7.4.2. Ο κρατήρας του Δαρείου

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά αγγεία του απουλικού εργαστηρίου είναι ο μεγάλων διαστάσεων ελικωτός κρατήρας (1,38 m), που είναι γνωστός ως κρατήρας του Δαρείου από την παράσταση στην κυρία όψη του (εικ. 254). Το αγγείο, που χρονολογείται γύρω στο 330 π.Χ., βρέθηκε στην Canosa της Απουλίας και φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νεάπολης. Ο αγγειογράφος ονομάζεται «ζωγράφος του Δαρείου» και οφείλει το όνομά του στον κρατήρα αυτό. Στην πολυπρόσωπη σκηνή της κύριας όψης κυρίαρχη θέση έχει ο βασιλιάς της Περσίας Δαρείος, που εικονίζεται στο κέντρο καθισμένος σε πολυτελή θρόνο με υποπόδιο, κρατώντας σκήπτρο στο δεξί και ξίφος στο αριστερό χέρι, και ταυτίζεται, όπως και άλλες μορφές, με επιγραφή. Μπροστά στον Δαρείο στέκεται ένας γενειοφόρος άνδρας ντυμένος με χιτώνα και ιμάτιο, με κωνικό πίλο στο κεφάλι, ψηλά υποδήματα οδοιπόρου στα πόδια και μπαστούνι στο αριστερό χέρι: είναι ένας αγγελιοφόρος που μεταφέρει μια είδηση στον Πέρση βασιλιά, όπως δείχνει το προτεταμένο δεξί του χέρι με τα υψωμένα τρία δάχτυλα· η έκφραση του προσώπου του δείχνει ότι τα νέα είναι δυσάρεστα. Ο αγγελιοφόρος πατάει επάνω σε ένα κυκλικό βάθρο με δύο βαθμίδες που φέρει την επιγραφή ΠΕΡΣΑΙ. Είναι πολύ πιθανόν ότι η παράσταση εμπνέεται από ένα θεατρικό έργο με αυτό τον τίτλο, που δεν μπορεί πάντως να είναι η γνωστή τραγωδία του Αισχύλου. Πίσω από τον Δαρείο εικονίζεται ένας σωματοφύλακας, που κρατάει δύο δόρατα και μάχαιρα. Από τις υπόλοιπες μορφές της μεσαίας ζώνης τέσσερις είναι ώριμοι άνδρες καθισμένοι ανά δύο δεξιά και αριστερά του Δαρείου, πιθανότατα σύμβουλοί του και αξιωματούχοι. Αξίζει να σημειώσουμε ότι μόνο οι δύο είναι Πέρσες, όπως δείχνει η ενδυμασία τους, ενώ οι άλλοι δύο είναι Έλληνες. Η τελευταία μορφή δεξιά είναι ένας ηλικιωμένος άνδρας που στέκεται ακουμπώντας σε ένα ραβδί και προτείνει το δεξί χέρι. Στην κάτω ζώνη εικονίζεται ένας ιματιοφόρος άνδρας, καθισμένος μπροστά σε ένα τραπέζι, με ένα δίπτυχο πινάκιο με αριθμούς στο αριστερό χέρι. Επάνω στο τραπέζι διακρίνονται ψῆφοι, δηλαδή λευκές πέτρες που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι για να κάνουν πράξεις της αριθμητικής. Δεξιά και αριστερά δύο Ανατολίτες φέρνουν ο ένας σάκο με χρήματα και ο άλλος χρυσά αγγεία, ενώ άλλοι Ανατολίτες γονατίζουν και προτείνουν τα χέρια σε στάση ικεσίας. Είναι σαφές ότι οι Ανατολίτες πληρώνουν φόρο και δηλώνουν υποταγή, ενώ ο ιματιοφόρος Έλληνας υπολογίζει και καταγράφει το συνολικό ποσό. Οι μορφές στην επάνω ζώνη είναι θεοί, ενώ δύο άστρα δηλώνουν ότι βρίσκονται στον ουρανό. Στη μέση κάθεται ο Δίας με το σκήπτρο στο χέρι, τον κεραυνό δίπλα του και μια φτερωτή Νίκη μπροστά του. Ο βασιλιάς των θεών στρέφεται προς μια γυναίκα που, όπως δηλώνει η επιγραφή επάνω από το κεφάλι της, είναι η προσωποποιημένη Ελλάδα, την οποία συνοδεύει η Αθηνά ακουμπώντας το δεξί χέρι στον ώμο της. Δεξιότερα η προσωποποίηση της Απάτης, με δάδες στα χέρια, στρέφεται προς την προσωποποίηση της Ασίας, που κάθεται επάνω σε βωμό, πίσω από τον οποίο υψώνεται μια ερμαϊκή στήλη με κεφάλι γυναίκας. Στα αριστερά εικονίζονται η Άρτεμις, καθισμένη σε ελάφι, και ο Απόλλων με το ιερό του πουλί, τον κύκνο.

Αν και η υπόθεση της τραγωδίας μάς είναι άγνωστη, μπορούμε να συμπεράνουμε ποιο είναι σε γενικές γραμμές το νόημα της παράστασης. Ο βασιλιάς της Περσίας Δαρείος, καθισμένος ανάμεσα στους συμβούλους του στην αίθουσα του θρόνου, πληροφορείται από έναν αγγελιοφόρο ότι ο στρατός του νικήθηκε και ότι πολλοί από τους υπηκόους του δήλωσαν υποτέλεια και άρχισαν να πληρώνουν φόρο στον νικητή. Από τη νίκη επωφελείται η Ελλάδα, που την επιβραβεύουν οι θεοί, ενώ η Ασία, θύμα της Απάτης, ανήσυχη για την τύχη που την περιμένει, έχει καταφύγει στον βωμό ζητώντας την προστασία των θεών. Είναι προφανές ότι το θέμα δεν σχετίζεται με τους Περσικούς Πολέμους των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ., αλλά με μια ελληνική εκστρατεία εναντίον του βασιλιά της Περσίας, που απειλεί την κυριαρχία του στην Ασία. Με δεδομένη τη χρονολόγηση του αγγείου γύρω στο 330 π.Χ., η εκστρατεία αυτή δύσκολα μπορεί να είναι άλλη από εκείνη του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επομένως, ο Πέρσης βασιλιάς πρέπει να είναι ο Δαρείος ο Γ'. Η ήττα του περσικού στρατού που αναγγέλλει ο αγγελιοφόρος πρέπει να είναι η μάχη του Γρανικού το 334 π.Χ. Ξέρουμε ότι μετά τη μάχη αυτή ο Αλέξανδρος έγινε κυρίαρχος της Μικράς Ασίας ως τον Ταύρο και ότι πολλές περιοχές υπέκυψαν ή δήλωσαν υποταγή σε αυτόν και αναγκάστηκαν να του πληρώσουν φόρο, γεμίζοντας έτσι το ταμείο του. Το ενδιαφέρον είναι ότι η πρώτη νίκη του Αλεξάνδρου εναντίον του Δαρείου είχε τέτοια απήχηση στην Ελλάδα, ώστε σχεδόν αμέσως έγινε θέμα μιας τραγωδίας, η οποία όχι μόνο παίχτηκε με μεγάλη επιτυχία ακόμη και στη Κάτω Ιταλία, αλλά έγινε επίσης πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες, όπως δείχνει ο κρατήρας του Δαρείου, έργο ενός από τους πιο άξιους αγγειογράφους του Τάραντα.