1.7.2. Τα τοπικά εργαστήρια και η συμβολή των κεραμέων της Αθήνας στην ανάπτυξη του γεωμετρικού ρυθμού

Ο γεωμετρικός ρυθμός στον 8ο αιώνα π.Χ. είναι πανελλήνιο φαινόμενο και κυριαρχεί σε όλα τα κέντρα παραγωγής αγγείων από την Κρήτη ως τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Αξιόλογα εργαστήρια γεωμετρικής κεραμικής υπήρχαν στη Βοιωτία, την Εύβοια, την Κόρινθο, το Άργος, σε νησιά του κεντρικού Αιγαίου, όπως η Νάξος και η Πάρος, καθώς και στην ανατολική Ελλάδα, δηλαδή στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και στα μικρασιατικά παράλια. Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα (όπως στη Βοιωτία, τη Θεσσαλία, σε κάποια μέρη της Μακεδονίας κ.α.) συνέχισαν να παράγονται αγγεία με γεωμετρική διακόσμηση κατά τον 7ο και 6ο αιώνα, όταν τα μεγάλα κέντρα της κεραμικής είχαν πλέον αναπτύξει άλλους τύπους διακόσμησης. Στις περιπτώσεις αυτές μιλούμε για αγγεία υπογεωμετρικού ρυθμού.

Οι αρχές του γεωμετρικού ρυθμού βρίσκονται όμως, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, στην Αττική και συγκεκριμένα στην Αθήνα. Είδαμε ότι μερικά από τα καλύτερα δείγματα του ρυθμού αυτού έχουν βρεθεί σε τάφους της περιοχής της Αθήνας και ότι τα αττικά αγγεία εξάγονταν ήδη από τον 10ο αιώνα π.Χ. Μπορούμε να πούμε ότι τα προϊόντα των αθηναϊκών κεραμικών εργαστηρίων υπήρξαν το πρότυπο για τον γεωμετρικό ρυθμό σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ήδη από την πρωτογεωμετρική εποχή τα αττικά αγγεία χαρακτηρίζονται από ένα ξεκάθαρο σύστημα αναλογιών και μια δομή που ακολουθεί αυστηρά πρότυπα· η αισθητική τους δεν αφήνει μεγάλα περιθώρια για παρεκκλίσεις και προχειρότητες ούτε στην κατασκευή ούτε στη διακόσμηση. Ειδικά τα μεγάλα αγγεία είναι κατασκευασμένα σαν πραγματικά μνημεία με οργανική δομή. Για τον λόγο αυτό φαίνεται πολύ ταιριαστή στην περίπτωσή τους η συνήθεια που επικράτησε ευρύτερα να περιγράφουμε τα αγγεία ονομάζοντας τα μέρη τους όπως τα μέλη του ανθρώπινου σώματος, να μιλούμε δηλαδή για το πόδι, το σώμα, την κοιλιά, τον ώμο, τον λαιμό και το χείλος ενός αγγείου. Τα δομικά στοιχεία των γεωμετρικών αγγείων αναδεικνύονται ακόμη περισσότερο από τον σχηματοποιημένο ζωγραφιστό διάκοσμο που αναπτύσσεται σε ζώνες. Λαμπρό παράδειγμα αποτελεί ο μεγάλος ταφικός αμφορέας του Δίπυλου (εικ. 18), στον οποίο εικονίζεται η πρόθεση του νεκρού.