1.4. Ελληνιστικοί ύμνοι

Ο ύμνος ανήκει σε ένα από τα παλαιότερα και δημοφιλέστερα λογοτεχνικά είδη της αρχαιότητας, καθώς η πρώιμη παραγωγή του αρχίζει από τον 7ο π.Χ. αι. και φτάνει μέχρι το Βυζάντιο. Πρόκειται για εξαμετρικά ποιήματα λατρευτικού χαρακτήρα προορισμένα για την εξύμνηση ενός θεού. Οι συνθήκες απαγγελίας, ή, στην περίπτωση των χορικών λυρικών ύμνων, της παράστασης ενός ύμνου συνδέονταν ήδη από την αρχαϊκή εποχή με ένα συγκεκριμένο τελετουργικό πλαίσιο, συνήθως κάποια θρησκευτική γιορτή προς τιμήν ενός θεού. Η αρχαιότερη συλλογή περιλαμβάνει 33 ύμνους ποικίλης έκτασης που σώζονται με το όνομα του Ομήρου. Τυπικά στοιχεία μορφής και περιεχομένου περιλαμβάνουν την επίκληση και τον χαιρετισμό στον θεό, τη συσσώρευση λατρευτικών ονομάτων και ιδιοτήτων (αρεταλογία), καθώς και την εξιστόρηση των κατορθωμάτων του θεού (μύθος).

Από την ελληνιστική εποχή σώζονται ακέραιοι αρκετοί ύμνοι, οι πιο γνωστοί από τους οποίους είναι οι έξι ύμνοι του Καλλίμαχου από την Κυρήνη (Εἰς Δία, Εἰς Ἀπόλλωνα, Εἰς Ἄρτεμιν, Εἰς Δῆλον, Εἰς λουτρὰ τῆς Παλλάδος και Εἰς Δήμητρα). Με βάση τη μορφή τους, οι ύμνοι του Καλλιμάχου διακρίνονται σε δύο ομάδες, τους κλητικούς ή ραψωδικούς που στηρίζονται στην τριτοπρόσωπη αφήγηση και δίνουν έμφαση στην αρεταλογία του θεού, και τους μιμητικούς, οι οποίοι αναπαριστούν ζωντανά σε πρώτο πρόσωπο μια θρησκευτική τελετή προς τιμήν του θεού και εστιάζουν σε ένα κεντρικό μυθολογικό επεισόδιο. Οι ύμνοι είναι γραμμένοι σε επική-ιωνική διάλεκτο και δακτυλικό εξάμετρο, εκτός από τον πέμπτο (Εἰς λουτρὰ τῆς Παλλάδος) που γράφεται σε δωρική διάλεκτο και ελεγειακό δίστιχο. Ένα από τα φιλολογικά προβλήματα που συνδέονται με τους καλλιμαχικούς ύμνους αφορά τις περιστάσεις της παράστασής του, το κατά πόσον δηλαδή είχαν συντεθεί για να πλαισιώσουν λατρευτικές τελετές και επομένως απηχούσαν ένα γνήσιο θρησκευτικό συναίσθημα ή αν προορίζονταν για απαγγελία σε κλειστές συνάξεις όπως ήταν τα συμπόσια ή ακόμα και για ιδιωτική ανάγνωση.

Εκτός από τους καλλιμαχικούς ύμνους, η ελληνιστική εποχή έχει να επιδείξει σημαντική παραγωγή στο λογοτεχνικό αυτό πεδίο. Πολλά ποιήματα ακολουθούσαν τις συμβάσεις του υμνικού είδους χωρίς να μπορούν να θεωρηθούν αυτόνομοι «ύμνοι». Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το ειδύλλιο 22 του Θεοκρίτου που είναι αφιερωμένο στους Διόσκουρους. Σε άλλους ύμνους είναι εμφανής η επίδραση της ελληνιστικής φιλοσοφίας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο Ύμνος στον Δία του Κλεάνθη αλλά και το υμνικό προοίμιο, πάλι αφιερωμένο στον Δία, από τα Φαινόμενα του Αράτου, όπου αναγνωρίζονται οι βασικές αρχές της στωικής φιλοσοφίας.

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Ύμν.Δία 1-9 (Η διπλή γενιά του Δία)

· Καλλίμαχος, Ύμν.Απόλλ. 105-113 (Η διακήρυξη της ποιητικής καθαρότητας)

· Καλλίμαχος, Ύμν.Άρτ. 1-109 (Η παιδική ηλικία της Άρτεμης)

· Καλλίμαχος, Ύμν.Δήλ. 28-54 (Η γέννηση της Δήλου)

· Καλλίμαχος, Ύμν.Λουτρ.Παλλ. 1-56 (Η προετοιμασία της τελετής για την Αθηνά)

· Καλλίμαχος, Ύμν.Δήμ. 31-117 (Ο μύθος του Ερυσίχθονα)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 22 (Ύμνος στους Διόσκουρους)

· Άρατος, Φαινόμενα 1-18 (Ύμνος στον Δία)

· Κλεάνθης, Ύμνος εις Δία

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 72-76.

· N. Hopkinson. 2005. Ανθολογία ελληνιστικής ποίησης. Μετάφρ. Α. Τάτση. Αθήνα: Μεταίχμιο, 139-175.

· G.O. Hutchinson. 2007. Ελληνιστική ποίηση. Μετάφρ. Λ. Χατζηκώστα. Αθήνα: Καρδαμίτσα, 75-83 και 178-183.

· Θ. Παπαθανασόπουλος (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια). 1996. Καλλιμάχου Ὕμνοι. Αθήνα: Νεφέλη.