3. Δραματική ποίηση

3.1. Νέα Κωμωδία

Η Αρχαία Κωμωδία, όπως τη γνωρίζουμε από τον Αριστοφάνη, είναι γέννημα της κλασικής πόλεως και οργανικό κομμάτι της δημόσιας ζωής των Αθηναίων. Όταν όμως η πόλη-κράτος εκλείπει μετά τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου, ο πολίτης χάνει την ταυτότητά του και στρέφεται στην ιδιωτική του ζωή∙ τώρα πια τη θέση της πόλης παίρνει ο οἴκος, η οικογένεια με τα προβλήματά της. Μέσα από το πνεύμα ενός ολοένα αυξανόμενου ατομισμού γεννιέται η Νέα Κωμωδία, η οποία άνθησε μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 μέχρι και τα τέλη του 3ου αι. π.Χ. με επίκεντρο και πάλι την Αθήνα.

Οι δραματικές πολιτικές, ιδεολογικές αλλά και καλλιτεχνικές αλλαγές που σημειώνονται αυτήν την περίοδο σημαδεύουν τη φυσιογνωμία του λογοτεχνικού αυτού είδους. Επηρεασμένη από έργα όπως οι Χαρακτήρες του Θεοφράστου, η Νέα Κωμωδία παρουσιάζει ανθρώπινους τύπους με παγιωμένα και αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά: η εταίρα, ο στρατιώτης, ο παράσιτος, ο τεχνίτης, ο μάγειρας κ.ά. Οι υποθέσεις αντλούνται από τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων, αυτών που με σύγχρονους όρους θα ονομάζαμε «μικροαστούς»∙ επαναλαμβανόμενα κωμικά μοτίβα και τυπικές σκηνές όπως η αναγνώριση χαμένων παιδιών αποτελούν τον κανόνα. Τεχνικά τα περισσότερα έργα της Νέας Κωμωδίας διακρίνονταν σε πέντε πράξεις, στις οποίες παρεμβάλλονταν άσματα του χορού, συνήθως άσχετα προς την κυρίως υπόθεση. Πολύτιμες μαρτυρίες για τον τρόπο παράστασης της μοντέρνας αυτής κωμωδίας μας αποτελούν τα τυποποιημένα προσωπεία (ο γραμματικός Πολυδεύκης στο Ὀνομαστικόν περιγράφει αναλυτικά 44 τέτοιες μάσκες) και τα απλά κοστούμια (από τα οποία είχαν αφαιρεθεί τα άσεμνα «αξεσουάρ» όπως ο φαλλός που γνωρίζουμε από την Αρχαία Κωμωδία).

Τέτοιου τύπου αστικές κωμωδίες με σαφέστατο ηθογραφικό προσανατολισμό συνέγραψε και παρουσίασε στο αθηναϊκό κοινό ο κωμωδιογράφος Μένανδρος. Ο Μένανδρος (344-292 π.Χ.), γέννημα-θρέμμα της Αθήνας στα ταραγμένα χρόνια της μακεδονικής κυριαρχίας, έγραψε περισσότερες από 100 κωμωδίες∙ αν και δημοφιλής στην αρχαιότητα, το έργο του σταμάτησε να αντιγράφεται στο Βυζάντιο, οπότε και τα μοναδικά αποσπάσματα των κωμωδιών του σώζονται σε παπύρους. Η τύχη, ο έρωτας, τα ανθρώπινα ελαττώματα, οι αξίες της οικογένειας αποτελούν τον βασικό άξονα των κωμωδιών του. Τα καλύτερα σωζόμενα έργα του είναι ο Δύσκολος, μια κωμωδία ηθών με πρωταγωνιστή τον μισάνθρωπο Κνήμωνα [Δύσκολος 427-521, μετάφραση Θ.Κ. Στεφανόπουλος, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 154] και οι Ἐπιτρέποντες με θέμα ένα έκθετο βρέφος και τη διεκδίκηση των περιουσιακών του στοιχείων από δύο δούλους [Ἐπιτρέποντες 218-361, μετάφραση Θ.Κ. Στεφανόπουλος, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 155].

Άλλοι εκπρόσωποι της Νέας Κωμωδίας, από τους οποίους σώζονται κυρίως τίτλοι και αποσπάσματα, είναι ο Φιλήμονας, ο Δίφιλος και ο Μάχων. Η Νέα Κωμωδία αποτέλεσε το πρότυπο για τη ρωμαϊκή κωμωδία, που φέρει τη σφραγίδα του Πλαύτου και του Τερέντιου.

Κείμενα:

· Μένανδρος, Δύσκολος

· Μένανδρος, Ἐπιτρέποντες

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 569-609

· R. Hunter. 1994. Η νέα κωμωδία στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Μετάφρ. Β. Φυντίκογλου. Αθήνα: Καρδαμίτσα.