2.1. Η ελληνιστική Κοινή και οι άλλες διάλεκτοι

Από τις απαρχές της η ελληνική γλώσσα δεν υπήρξε ενιαία αλλά διασπασμένη σε επιμέρους διαλέκτους που είτε χρησιμοποιούνταν στις διάφορες γλωσσικο-γεωγραφικές επικράτειες (ιωνική, αττική, δωρική, αιολική) είτε ταυτίστηκαν νωρίς με ένα λογοτεχνικό είδος (η ιωνική με το έπος και την ιστοριογραφία, η αττική με την τραγωδία και τη ρητορική, η δωρική με τη χορική ποίηση, η αιολική με τη λυρική μονωδία). Ωστόσο, οι πολιτικές συνθήκες που επικράτησαν μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου και μέχρι την «ενοποίηση» ενός μεγάλου μέρους του ελλαδικού χώρου υπό τον Φίλιππο σε συνδυασμό με την πολιτισμική υπεροχή της Αθήνας, οδήγησαν στην καθιέρωση της αττικής ως κυρίαρχης διαλέκτου ήδη από τον 4ο αι. π.Χ.

Με τις εκστρατείες του Αλεξάνδρου ως τα βάθη της Ανατολής η αττική εξαπλώθηκε ραγδαία, αλλά σύντομα απέκτησε μια νέα μορφή, πιο απλή, πιο «δημώδη» θα λέγαμε σε σχέση με την κλασική αττική, που επικράτησε να ονομάζεται Ελληνιστική Κοινή (ή απλώς Κοινή). Η Κοινή κυριάρχησε ουσιαστικά ως εκφραστικό όργανο των απανταχού «ελληνιζόντων» — έγινε η lingua franca στη Μεσόγειο και την Ανατολή για τρεις τουλάχιστον αιώνες, και στη συνέχεια, μαζί με τη λατινική, έφτασε μέχρι τα πρώτα χρόνια του Βυζαντίου (το «τέλος» της Κοινής τοποθετείται από άλλους γύρω στο 300 και από άλλους γύρω στο 600 μ.Χ.). Φυσικά, ανά τους αιώνες η Κοινή ήρθε σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και εμπλουτίστηκε (λόγου χάρη από την εβραϊκή), επηρέασε με μοναδικό τρόπο τη διαμόρφωση της λατινικής, αλλά και πολεμήθηκε από ακραία κινήματα όπως αυτό των Αττικιστών που υποστήριζαν την επαναφορά της κλασικής αττικής.

Εκτός από γλώσσα της διοίκησης και γραφομένη ή ομιλουμένη όλων των μορφωμένων ανεξάρτητα από τη φυλετική τους καταγωγή, η Κοινή αποτέλεσε και όχημα της λογοτεχνίας. Πρέπει ωστόσο να κάνουμε μια κρίσιμη διάκριση ανάμεσα στην πεζογραφία και την ποίηση: έτσι ενώ η πεζογραφία (ιστοριογραφία, επιστήμη, φιλοσοφία) γραφόταν συλλήβδην στην Κοινή, η ποίηση συνέχισε να γράφεται σε εξεζητημένες, τεχνητές διαλέκτους, αν και υπήρχε μεγαλύτερη ελευθερία πλέον ως προς τον συνδυασμό λογοτεχνικού είδους και διαλέκτου. Χαρακτηριστικό της παντοδυναμίας της Κοινής ήταν ότι τόσο η μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης από τους Εβδομήκοντα όσο και η Καινή Διαθήκη γράφτηκαν σε αυτήν.

Βιβλιογραφία:

· Α.Φ. Χριστίδης (επιμ.). 2005. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη].

· Μ.Ζ. Κοπιδάκης (επιμ.). 1999. Ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο.