1.2. Το διδακτικό έπος

Για τους αρχαίους το πρότυπο της διδακτικής ποίησης ανάγεται στα Έργα και Ημέρες του Ησιόδου, ένα αρχαϊκό έπος με θέμα την καλλιέργεια της γης και τη ναυτιλία. Ο Ησίοδος βρίσκεται στην αρχή μιας διδακτικής παράδοσης που κατά τους επόμενους αιώνες προσλαμβάνει ηθικοδιδακτικό/γνωμολογικό χαρακτήρα ή ακόμη χρησιμοποιείται ως μέσο φιλοσοφικού στοχασμού (Παρμενίδης και Εμπεδοκλής). Το διδακτικό έπος αποτελεί, τουλάχιστον από την εποχή του Αριστοτέλη και μετά, ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα είδη της αρχαιότητας, κυρίως λόγω της σχέσης του με την καθαυτό επιστημονική γραμματεία σε πεζό λόγο. Αν και δεν μπορούμε να αρνηθούμε μια κάποια «διδακτική» πρόθεση στους ποιητές που καλλιέργησαν το λογοτεχνικό αυτό είδος, ωστόσο τα διδακτικά ποιήματα της ελληνιστικής περιόδου διακρίνονται για την έμφαση στην καλλιέργεια της ποιητικής φόρμας και την εμμονή στην εξεζητημένη αλλά και εκλεπτυσμένη έκφραση.

Το ελληνιστικό διδακτικό έπος με τη μεγαλύτερη απήχηση στην αρχαιότητα είναι χωρίς αμφιβολία τα Φαινόμενα του Άρατου απο τους Σόλους (γεν. το 315 π.Χ.) γραμμένο σε 1154 εξαμετρικούς στίχους. Τα Φαινόμενα συνδυάζουν δύο επιστημονικές περιοχές, την αστρονομία (την οποία ο Άρατος άντλησε από πεζές πραγματείες του αστρονόμου του 4ου αι. Εύδοξου από την Κνίδο) και τη μετεωρολογία (πρότυπο υπήρξε πιθανότατα ο Θεόφραστος και γενικότερα η παράδοση της περιπατητικής σχολής). Ο κεντρικός ρόλος του ύμνου στον Δία στο προοίμιο του έργου, καθώς και η μυθολογική παρέκβαση για τη Δίκη, αποτελούν αδιάψευστες μαρτυρίες της στενής εξάρτησης του Αράτου από τον Ησίοδο. Τα Φαινόμενα επαινέθηκαν από τον Καλλίμαχο τον Κυρηναίο γιατί ενσάρκωναν το ιδεώδες της λεπτότητας, ενώ έγιναν αντικείμενο μίμησης από τους Ρωμαίους, μεταξύ αυτών τον Λουκρήτιο στο φιλοσοφικό του έπος De rerum natura και από τον Βιργίλιο στα Γεωργικά.

Ένας άλλος λόγιος ποιητής της ελληνιστικής εποχής, ο Νίκανδρος από την Κολοφώνα, που άλλοι τον χρονολογούν τον 2ο και άλλοι τον 1ο αι. π.Χ., έγραψε δύο διδακτικά έπη με θέμα τα δηλητήρια και τα αντίδοτά τους. Πρόκειται για τα εξαμετρικά ποιήματα Θηριακά και Αλεξιφάρμακα, που είναι περίφημα όχι τόσο για τις εξειδικευμένες πληροφορίες που παρέχουν σχετικά με την τοξικολογία και την ιατρική, όσο για το σκοτεινό τους ύφος και την εξαιρετικά δύσκολη "ομηρίζουσα" γλώσσα στην οποία είναι γραμμένα.

Κείμενα:

· Άρατος, Φαινόμενα 1-18 (Ύμνος στον Δία)

· Άρατος, Φαινόμενα 96-136 (Μυθολογική παρέκβαση για τη Δίκη)

· Νίκανδρος, Θηρ. 1-20 (Προοίμιο και ησιόδεια έναρξη)

· Νίκανδρος, Θηρ. 334-358 (Το ερπετό διψάς και η ακροστιχίδα με το όνομα του Νικάνδρου)

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 359-387.

· N. Hopkinson. 2005. Ανθολογία ελληνιστικής ποίησης. Μετάφρ. Α. Τάτση. Αθήνα: Μεταίχμιο, 174-183.

· G.O. Hutchinson. 2007. Ελληνιστική ποίηση. Μετάφρ. Λ. Χατζηκώστα. Αθήνα: Καρδαμίτσα, 231-254.

· Φ.Π. Μανακίδου & Κ. Σπανουδάκης (επιμ.). 2008. Αλεξανδρινή Μούσα. Συνέχεια και νεωτερισμός στην ελληνιστική ποίηση. Αθήνα: Gutenberg, 85-122.