2.1. Η αναθεώρηση του ηρωικού

Η απόρριψη του παραδοσιακού ηρωικού μύθου αποτυπώνεται στην περίφημη ποιητολογική διακήρυξη του Καλλιμάχου από τον Πρόλογο των Αιτίων [Καλλίμαχος, Αίτ. απ.1, μετάφραση Θ.Δ. Παπαγγελής, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 157]:

Μου καταμαρτυρούν ότι δεν άπλωσα ποίημα ενιαίο και συνεχές σε πολλές χιλιάδες στίχους περί βασιλέων και ηρώων, αλλά κλώθω, λέει, του τραγουδιού το νήμα λιγοστό σαν το μικρό παιδί…

Σε αυτό το πλαίσιο αποδοκιμάζεται το ηρωικό έπος που μιμείται την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και τη θέση του παίρνει η νεωτερική πρόταση για μια ριζική θεματική ανανέωση της ποίησης.

Με πρότυπο τον «εναλλακτικό» επικό ποιητή Ησίοδο, ο Καλλίμαχος και ο Θεόκριτος εισηγούνται νέα θέματα και νέες μορφές αντι-έπους. Ο Καλλίμαχος γράφει την Ἑκάλη, ένα επύλλιο εστιασμένο σε μια αντι-ηρωική μορφή, τη γερόντισσα Εκάλη, σχεδιασμένη με πρότυπο τον χοιροβοσκό Εύμαιο από την Οδύσσεια∙ την ίδια στιγμή θέτει στο περιθώριο της αφήγησής του μία κατεξοχήν ηρωική πράξη, τη μάχη του Θησέα με τον ταύρο του Μαραθώνα. Από την άλλη πλευρά ο Θεόκριτος στο Ειδύλλιο 24 (Ἡρακλίσκος) διασκευάζει ένα κατόρθωμα επικών διαστάσεων, την αναμέτρηση του μικρού Ηρακλή με τα φίδια στη βρεφική του κούνια, σε μια γραφική όσο και χαριτωμένη οικιακή σκηνή.

Μία άλλη διάσταση του ελληνιστικού αντι-ηρωισμού είναι η στροφή σε ρομαντικά και ερωτικά θέματα. Ενώ ο Τρωικός πόλεμος απουσιάζει εμφατικά από την ποίηση της εποχής, κάποια ελάσσονα επεισόδια έρχονται στο προσκήνιο. Ο Φιλίτας στο χαμένο επύλλιό του Ερμής αφηγήθηκε τον έρωτα του Οδυσσέα για την Πολυμήλη, την κόρη του Αιόλου, ενώ ο Παρθένιος φαίνεται ότι ανέσυρε στο φως μια σειρά από Τρωικές ιστορίες έρωτα και θανάτου. Ένα άλλο ποίημα, η Λέσβου κτίσις, που αποδίδεται στον Απολλώνιο Ρόδιο, περιελάμβανε μια αρνητική σκιαγράφηση του Αχιλλέα ως εραστή της Πεισιδίκης∙ και ο Ἐπιθαλάμιος Ἀχιλλέως καὶ Δηιδαμείας, ένα ποίημα που αποδίδεται στον βουκολικό Βίωνα, παρουσίαζε μια καρικατούρα του Αχιλλέα, όταν ο ήρωας, ντυμένος γυναικεία, βρήκε καταφύγιο στην αυλή του βασιλιά Λυκομήδη στη Σκύρο.

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου Ρόδιου, ακριβώς επειδή το ποίημα, φαινομενικά τουλάχιστον, ακολουθεί τις συμβάσεις του ομηρικού ηρωικού έπους. Ωστόσο, ο Ιάσονας είναι ένας ελάχιστα «ηρωικός» πρωταγωνιστής, ο οποίος οφείλει την αρπαγή του Χρυσόμαλλου Δέρατος αφενός στις υπερφυσικές δυνάμεις των συντρόφων του Αργοναυτών και αφετέρου στις μαγικές ικανότητες της Μήδειας∙ ο ίδιος εμφανίζεται στο μεγαλύτερο μέρος του έπους να είναι παγιδευμένος στην ἀμηχανίην, την αδυναμία του δηλαδή να αποφασίσει και να δράσει σαν γνήσιος επικός ήρωας. Η μεγαλύτερη ικανότητα του Ιάσονα του Απολλωνίου είναι να γοητεύει τις γυναίκες, πρώτα την Υψιπύλη στη Λήμνο και έπειτα τη Μήδεια στην Κολχίδα∙ η ιδιότητά του ως εραστή είναι που τον καθιστά πρωταγωνιστή περισσότερο ρομάντζου παρά έπους.

Κείμενα:

· Απολλώνιος Ρόδιος, Αργοναυτικά

· Καλλίμαχος, Ἑκάλη

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 24 Ἡρακλίσκος

· [Βίων], Ἐπιθαλάμιος Ἀχιλλέως καὶ Δηιδαμείας

Βιβλιογραφία:

· Ε. Σιστάκου. 2004. Η άρνηση του έπους. Όψεις του Τρωικού μύθου στην ελληνιστική ποίηση. Αθήνα: Πατάκης.