5.2. Η ρωμαϊκή πρόσληψη

Ο Έννιος (239-169 π.Χ.) είναι ο παλαιότερος Ρωμαίος ποιητής στον οποίο αναγνωρίζουμε την επίδραση της ελληνιστικής «σχολής». Το έπος του Annales ξεκινούσε με ένα προοίμιο όπου ο ίδιος εμφανιζόταν ως μετενσάρκωση του Ομήρου∙ η συνάντηση Ομήρου και Έννιου συνέβαινε κατά τη διάρκεια ενός ονείρου και είχε τη δομή μιας ποιητικής μύησης — ακριβώς όπως αυτή που άνοιγε τα Αίτια του Καλλιμάχου.

Ωστόσο, ο Έννιος αποτελεί μία μεμονωμένη περίπτωση πρόσληψης της ελληνιστικής ποίησης μέχρι τα μέσα του 1ου αι. π.Χ. Τότε, γύρω στο 70 π.Χ., φτάνει στη Ρώμη ο Παρθένιος από τη Νίκαια, ένας γραμματικός και ποιητής, φέρνοντας μαζί του ένα μικρό βιβλίο με τον τίτλο Ἐρωτικά Παθήματα. Το βιβλίο περιελάμβανε 36 περιλήψεις σε πεζό λόγο ερωτικών ιστοριών με μελοδραματική υπόθεση και τραγικό τέλος, και ήταν αφιερωμένο στον πρώτο Ρωμαίο ελεγειακό ποιητή, τον Κορνήλιο Γάλλο. Είναι ίσως αυτή η κρίσιμη στιγμή κατά την οποία ερωτικά θέματα αντλημένα από ελληνιστικά ποιήματα μετασχηματίστηκαν σε ρωμαϊκή ελεγειακή ποίηση.

Επόμενος σταθμός είναι ένας κύκλος ποιητών που διαμορφώνεται στη Ρώμη υπό την ηγετική φυσιογνωμία του Κάτουλλου. Τους ποιητές αυτούς αποκαλεί υποτιμητικά «νεωτέρους» (στα λατ. poetae novi) ο Κικέρωνας για να καταδείξει αφενός την απομάκρυνσή τους από τα κλασικά πρότυπα και την επική ποίηση και αφετέρου την εξάρτησή τους από το αλεξανδρινό γούστο για τα ερωτικά θέματα και την καλλιμαχική καταλεπτολόγηση. Μία από τις πιο διάσημες «μεταφράσεις» ελληνιστικού προτύπου είναι η απόδοση της Κόμης της Βερενίκης στα λατινικά από τον Κάτουλλο (c. 66 Coma Berenices).

Η αναδημιουργία όχι απλώς ελληνικών, αλλά χαρακτηριστικά ελληνιστικών προτύπων, δεν έχει τέλος. Ο Προπέρτιος γράφει ερωτικές ελεγείες, πιθανότατα επηρεασμένος από ελεγειακούς ποιητές όπως ο Φιλίτας και ο Καλλίμαχος. Ο Βιργίλιος συνθέτει τις Εκλογές, μια συλλογή ποιμενικών ποιημάτων βασισμένη στα βουκολικά του Θεοκρίτου, ενώ η Αινειάδα είναι ένα νεωτερικό έπος στα χνάρια των Αργοναυτικών του Απολλωνίου. Και στον Οβίδιο οφείλεται το πιο έντονα «καλλιμαχικό» έπος του αρχαίου κόσμου, που συνδυάζει αφηγηματική ασυνέχεια, λογιότητα και περίτεχνο ύφος. Κάπως έτσι οι ελληνιστικοί ποιητές γίνονται οι «κλασικοί» υπό τη βαριά σκιά των οποίων γεννιέται ο «Χρυσός Αιώνας» της ρωμαϊκής λογοτεχνίας στα χρόνια του Οκταβιανού Αυγούστου.

Κείμενα:

· Κάτουλλος, Η Κόμη της Βερενίκης

· Βιργίλιος, Εκλογές

· Οβίδιος, Μεταμορφώσεις

Βιβλιογραφία:

· Φ.Π. Μανακίδου & Κ. Σπανουδάκης (επιμ.). 2008. Αλεξανδρινή Μούσα. Συνέχεια και νεωτερισμός στην ελληνιστική ποίηση. Αθήνα: Gutenberg, 645-699.

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 628-665.

· G.O. Hutchinson. 2007. Ελληνιστική ποίηση. Μετάφρ. Λ. Χατζηκώστα. Αθήνα: Καρδαμίτσα, 301-380.