3.5. Το γκροτέσκο, ο εξωτισμός και το ερωτικό

Το γκροτέσκο αποτελεί μία από τις τάσεις που σαφώς διακρίνουν την ελληνιστική από την κλασική τέχνη. Σε αντίθεση με την κλασική αντίληψη για το κάλλος και τη συμμετρία, το ελληνιστικό γκροτέσκο εστιάζει στην ασχήμια και την ασυμμετρία. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν μια σειρά από αγάλματα που απεικονίζουν νάνους, άλλοτε παραμορφωμένους άλλοτε κωμικούς: ο νάνος που παριστάνεται σε μια χορευτική στάση και ο καμπούρης είναι δείγματα αυτής της καθαρά ελληνιστικής αισθητικής.

Η ελληνιστική τέχνη, όπως και η λογοτεχνία, δείχνουν επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το εξωτικό στοιχείο. Συνέπεια της επαφής με νέες χώρες και λαούς, και απότοκο της αναζήτησης θαυμάτων και παραδόξων στον «νέο» κόσμο που αποκάλυψαν οι εκστρατείες του Αλεξάνδρου, ο εξωτισμός εκφράζεται ποικιλοτρόπως στην ελληνιστική τέχνη. Για παράδειγμα, κάθε είδους εξωτικά ζώα —τίγρεις, λεοπαρδάλεις, λιοντάρια, κροκόδειλοι— αλλά και παραστάσεις από τη ζωή στον Νείλο (τα επονομαζόμενα Νειλωτικά τοπία) κοσμούν ελληνιστικά ψηφιδωτά. Μία άλλη παράσταση που γοήτευσε ιδιαίτερα τους καλλιτέχνες της ελληνιστικής εποχής, πιθανότατα και για τις πολιτικές της συνδηλώσεις, ήταν η επιστροφή του Διονύσου από την Ινδία, που τον παρουσιάζει με εξωτική περιβολή να συνοδεύεται από λεοπαρδάλεις και τίγρεις. Τέλος, το παράδοξο απαντά σε ένα ελληνιστικό άγαλμα που παρουσιάζει τον Ερμαφρόδιτο (ως γυναίκα) να κοιμάται, περίφημο για τον αινιγματικό τόνο και το μυστήριο που αποπνέει.

Φυσικά δεν λείπουν από την ελληνιστική τέχνη οι αναπαραστάσεις ερωτικών σκηνών. Ωστόσο, ο ελληνιστικός ερωτισμός διακρίνεται από ελαφρότητα και παιγνιώδη διάθεση παρά από πάθος και τραγικότητα. Το ερωτικό στοιχείο βρίσκεται όχι μόνο στα πολυάριθμα αγαλματίδια που απεικονίζουν τον Έρωτα σαν μικρό παιδί (για παράδειγμα ο Κοιμώμενος Έρωτας 150-100 π.Χ.), αλλά και σε εκλεπτυσμένες, ανάλαφρες ροκοκό παραστάσεις. Τέτοια είναι τα συμπλέγματα Αφροδίτη, Παν και Έρως (περ. 100 π.Χ.), όπου η Αφροδίτη απωθεί με το σανδάλι της τις άσεμνες χειρονομίες του Πάνα υπό το βλέμμα του φτερωτού Έρωτα, και το άγαλμα Έρως και Ψυχή (περ. 150-100 π.Χ.) που εστιάζει στον τρυφερό εναγκαλισμό και το φιλί των δύο εραστών.

Βιβλιογραφία:

· J.J. Pollitt. 1999. Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή. Μετάφρ. Α. Γκαζή. Αθήνα: Παπαδήμας.