1.2. Νεοελληνικές μεταφράσεις

Η ελληνιστική γραμματεία, σε αντίθεση με τα έργα της αρχαϊκής και της κλασικής εποχής, δεν είναι ευρέως γνωστή στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό ούτε διδάσκεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση∙ αιτία και συνέπεια αυτής της πραγματικότητας είναι η έλλειψη συνολικών, συστηματικών μεταφράσεων της ελληνιστικής ποίησης στα νέα ελληνικά. Το κενό συμπληρώνεται, ανεπαρκώς βέβαια, από μεταφρασμένες ανθολογίες: η παλαιότερη ανήκει στον Κωνσταντίνο Τρυπάνη (Η Αλεξανδρινή ποίηση, Αθήνα 1943) και η πιο πρόσφατη, η οποία καλύπτει όλο το φάσμα του ποιητικού και πεζού λόγου, από τα ελληνιστικά χρόνια μέχρι και την ύστερη αρχαιότητα, έχει εκπονηθεί από τους Θ.Κ. Στεφανόπουλο, Στ. Τσιτσιρίδη κ.ά. (Ανθολογία αρχαίας ελληνικής γραμματείας, Τόμος τρίτος, Αθήνα, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο).

Έτσι, για τη σημαντικότερη μορφή της αλεξανδρινής ποίησης, τον Καλλίμαχο από την Κυρήνη, διαθέτουμε ελάχιστα έργα σε μετάφραση — τους ύμνους στο σύνολό τους (μετάφρ. Θ. Παπαθανασόπουλος, Νεφέλη 1996) και κάποιες επιλογές, κυρίως από τα επιγράμματα (στην παλαιότερη έκδοση του Γ. Δάλλα Ο ξύλινος νους (Τα επιγράμματα του Καλλιμάχου) Γιάννενα 1960). Ούτε για τον Απολλώνιο είναι καλύτερη η εικόνα, αφού και οι δύο μεταφράσεις των Αργοναυτικών που διαθέτουμε δεν είναι ούτε γλωσσικά εκσυγχρονισμένες ούτε πάντοτε δόκιμες. Αναφέρομαι στην παλαιότερη έμμετρη μετάφραση του έπους σε δεκαπεντασύλλαβους από τον καθηγητή Α. Κανάκη (Χίος 1936) και στην πεζολογική απόδοση από τον Α. Βόλτη (Αθήνα, Καρδαμίτσα 1988). Αντίθετα, ο Θεόκριτος, ως ποιητής που διαβάστηκε και επηρέασε τη λογοτεχνία ανά τους αιώνες, έχει μεταφραστεί περισσότερες φορές: ολόκληρη η συλλογή των ειδυλλίων έχει αποδοθεί στα νέα ελληνικά από τον Ιωάννη Πολέμη (Αθήνα, Φέξη 1911), τον Ν. Σφυρόερα (Αθήνα, Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός 1972) και τον Αλ. Φωτιάδη (Αθήνα, Ζαχαρόπουλος χ.χ.), ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι επιμέρους ειδύλλια έχουν μεταφραστεί από τον Γ. Δροσίνη, τον Τ. Άγρα, τον Α. Βαλαωρίτη και άλλους ποιητές. Ειδικά για τα βουκολικά του Θεοκρίτου (Ειδύλλια I-VII), διαθέτουμε πλέον και μια ολοκληρωμένη έκδοση με εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια από την Σ.Γ. Χατζηκώστα (Αθήνα, Καρδαμίτσα 2005). Οι κωμωδίες του Μενάνδρου έχουν μεταφραστεί από έγκριτους μεταφραστές του αρχαίου δράματος, τον Θ. Σταύρου (Αθήνα, Ζαχαρόπουλος 1954), τον Ν. Σφυρόερα (Αθήνα, Ελληνικός Εκδοτικός Οργανισμός 1970, Πάπυρος 1975) και τον Τ. Ρούσσο (Αθήνα, Κάκτος 1992, 1997).

Σημαντικές είναι και δύο εκδόσεις για δύο ελάσσονες μορφές, τον Ηρώνδα και τον Λυκόφρονα. Η κριτική και ερμηνευτική έκδοση με μετάφραση για τους μίμους του Ηρώνδα ανήκει στον Β.Γ. Μανδηλαρά (Αθήνα, Καρδαμίτσα 1978), ενώ μεταφράσεις των μιμιάμβων έδωσαν και οι Σ. Κακίσης-Στ. Κουμανούδης (Αθήνα, Νεφέλη 1996) και ο Ρ. Μανθούλης (Αθήνα, Εξάντας 2000). Το σκοτεινό ιαμβικό ποίημα Αλεξάνδρα του Λυκόφρονα εξέδωσε, μετέφρασε και σχολίασε υποδειγματικά η Φ. Παιδή (Αθήνα, Στιγμή 2004).

Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει στις πολυάριθμες μεταφράσεις των επιγραμμάτων είτε κατά ποιητή είτε με βάση θεματικά κριτήρια. Επιλογές σε μεγαλύτερη ή μικρότερη έκταση από την Παλατινή Ανθολογία έκαναν μεταξύ άλλων ο Σίμος Μενάρδος (Αθήνα 1924), ο Γ. Ιωάννου (Αθήνα, Κέδρος 1979), ο Β. Λαζανάς (ερωτικά, επιτύμβια και σκωπτικά επιγράμματα, Αθήνα, Παπαδήμας 1989-1990), ο Ανδρέας Λεντάκης (Αθήνα, Κέδρος 1972, Δωρικός 1993), ο Ν.Χ. Χουρμουζιάδης (μόνο τα ερωτικά επιγράμματα, Αθήνα, Στιγμή 1999) και ο Π. Μπουκάλας (τα συμποτικά και τα επιτύμβια επιγράμματα, Αθήνα, Άγρα 2009). Ας σημειωθεί τέλος και η ποιητική απόδοση των επιγραμμάτων του Κριναγόρα από τον Οδυσσέα Ελύτη (Αθήνα, Ύψιλον 1987).