2.3. Γυναικείες μορφές

Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η σκιαγράφηση γυναικείων μορφών είναι ελληνιστική επινόηση∙ φτάνει να αναλογιστεί κανείς τη εξύμνηση του γυναικείου έρωτα από τη Σαπφώ και τα πάθη των ηρωίδων του Ευριπίδη για αντιληφθεί ότι οι γυναίκες αποτελούσαν ανέκαθεν το αντίβαρο των στιβαρών αρσενικών μορφών του ηρωικού μύθου. Οι νεωτερικοί ποιητές στην Αλεξάνδρεια και στη Ρώμη, κυρίως όσοι παραμέρισαν τα ηρωικά θέματα είτε δίνοντας έμφαση στο ερωτικό στοιχείο είτε στρεφόμενοι στο οικείο και το καθημερινό, έβαλαν πολλές φορές στο κέντρο των ποιημάτων τους διάσημες και άσημες γυναίκες, γυναίκες του μύθου, της ιστορίας και της καθημερινότητας.

Η πιο ολοκληρωμένη ηρωίδα στην ελληνιστική ποίηση είναι χωρίς αμφιβολία η Μήδεια από τα Αργοναυτικά του Απολλώνιου Ρόδιου. Με πρότυπο τη Μήδεια του Ευριπίδη (η οποία ωστόσο καταγράφει την τραγική κατάληξη του ζεύγους Ιάσονα-Μήδειας στην Κόρινθο) και φόντο μια ηρωική αποστολή, ο Απολλώνιος φιλοτεχνεί ένα ζωντανό πορτρέτο της Κολχίδας πριγκήπισσας με έμφαση στην ψυχολογική λεπτομέρεια∙ ο διχασμός της ανάμεσα στην οικογένεια και την πατρίδα από τη μια πλευρά και στον έρωτα για τον Έλληνα ήρωα από την άλλη την κάνει μια αξέχαστη ρομαντική ηρωίδα, βάσει της οποίας ο Βιργίλιος έπλασε τη δική του τραγική Διδώ στην Αινειάδα.

Άγνωστη από την προηγούμενη ποίηση, αλλά εξίσου μοναδική ως ελληνιστική σύλληψη, είναι η Εκάλη από το ομώνυμο επύλλιο του Καλλιμάχου. Η Εκάλη, εκπρόσωπος του ταπεινού βίου, γίνεται ένα είδος αρχετυπικής μητρικής φιγούρας, όταν φιλοξενεί στο σπίτι της τον ήρωα Θησέα. Έναν άλλο ήρωα, τον Ηρακλή, φαίνεται να επισκιάζει η μητέρα του Αλκμήνη στο 24ο Ειδύλλιο του Θεοκρίτου (Ἡρακλίσκος): η Αλκμήνη του Θεοκρίτου, φορτωμένη με τις οικιακές μέριμνες, σκιαγραφείται ως μια αντι-ηρωική, καθημερινή μητέρα. Ο ταπεινός βίος και οι μικροϊστορίες της καθημερινότητας γίνονται το φόντο για να παρουσιάσει ο Θεόκριτος μοναδικές γυναικείες φιγούρες: τη Σιμαίθα, μια νεαρή γυναίκα που κάνει μάγια στον αγαπητικό της για να τον ξαναφέρει κοντά της (Ειδύλλιο 2 Φαρμακεύτρια), και τη Γοργώ και την Πραξινόη, δύο απλές γυναίκες της Αλεξάνδρειας που ζωντανεύουν όψεις της καθημερινότητας στην ελληνιστική μεγαλούπολη (Ειδύλλιο 15 Συρακόσιαι ἢ Ἀδωνιάζουσαι).

Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελούν τα πορτρέτα των γυναικών της Πτολεμαϊκής αυλής. Ο Καλλίμαχος (κυρίως με τη ρομαντική ελεγεία του «Κόμη της Βερενίκης»), αλλά και ο Θεόκριτος στα αυλικά του ειδύλλια και ο Ποσείδιππος στα αναθηματικά του επιγράμματα, δίνουν φωνή στις σύγχρονές τους βασίλισσες, ιδιαίτερα τις συζύγους των Πτολεμαίων, την Αρσινόη την Α΄ και τη Βερενίκη τη Β΄.

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Ἑκάλη (Η γερόντισσα που φιλοξένησε τον Θησέα)

· Καλλίμαχος, Αίτια απ. 110 (Η κόμη της Βερενίκης)

· Απολλώνιος, Αργοναυτικά βιβλίο 3 (Η ιστορία της Μήδειας)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 2 Φαρμακεύτρια (Η ερωτευμένη μάγισσα)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 15 Συρακόσιαι ἢ Ἀδωνιάζουσαι (Δυο λαϊκές γυναίκες της Αλεξάνδρειας)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 24 Ἡρακλίσκος (Η μητρική φιγούρα Αλκμήνη)

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης.