4.3. Επύλλιο

Η λέξη ἐπύλλιον (δηλ. «μικρό έπος») χρησιμοποιήθηκε ως τεχνικός γραμματολογικός όρος από φιλολόγους του 19ου αι. για να περιγράψει ένα σύντομο αφηγηματικό ποίημα σε δακτυλικό εξάμετρο με μυθολογικό θέμα. Παρόλο λοιπόν που ο όρος είναι άγνωστος με αυτή τη σημασία στην αρχαιότητα, το είδος καλλιεργήθηκε σε μεγάλη έκταση κατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο.

Βασικό μορφολογικό γνώρισμα του επυλλίου, πέρα από τον δακτυλικό εξάμετρο, είναι η ολιγοστιχία (ένα επύλλιο μπορεί να περιλαμβάνει από μερικές δεκάδες μέχρι λίγες εκατοντάδες στίχους). Το θέμα είναι ένα απόκρυφο επεισόδιο από τη ζωή ενός ήρωα, ενώ η πραγμάτευσή του περιλαμβάνει, εκτός από την καθαυτό αφήγηση, και άλλα επικά χαρακτηριστικά όπως η λεπτομερειακή περιγραφή ή ἔκφρασις ενός έργου τέχνης, η λόγια παρέκβαση και η παρεμβολή ευθέος λόγου.

Ο Καλλίμαχος συνέθεσε το πιο διάσημο επύλλιο της αρχαιότητας, την Ἑκάλη, σε περισσότερους από 1000 στίχους. Η υπόθεση αντλείται από έναν ατθιδογράφο, τον Φιλόχορο, αλλά το επεισόδιο είναι πρακτικά άγνωστο πριν από τον Καλλίμαχο: μια γυναίκα από την Αττική, η γερόντισσα Εκάλη, φιλοξενεί τον Θησέα όταν αυτός πηγαίνοντας στον Μαραθώνα πέφτει σε καταιγίδα και αναγκάζεται να ζητήσει καταφύγιο στη φτωχική καλύβα της. Η Ἑκάλη παρουσιάζει μια σειρά από καινοτομίες, σημαντικότερες από τις οποίες είναι η αντιηρωική θεματική, η εστίαση σε μια εκπρόσωπο του ταπεινού καθημερινού βίου και η αιτιολογία, οι οποίες εγκαινιάζουν το νεωτερικό αντι-έπος.

Ως επύλλια αναγνωρίζονται από την έρευνα και ορισμένα ειδύλλια του Θεοκρίτου. Ίσως το μικρότερο σωζόμενο επύλλιο είναι ο Ὕλας (Ειδύλλιο 13) που πραγματεύεται σε μόλις 75 στίχους την αρπαγή ενός ωραίου νέου και σύντροφου του Ηρακλή, του Ύλα, από τις Νύμφες∙ καθώς το επεισόδιο διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της Αργοναυτικής εκστρατείας το ποίημα αποτελεί μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία για υπερτόνιση του συναισθηματικού και ειδυλλιακού σε βάρος του ηρωικού στοιχείου. Το Ειδ. 24 Ἡρακλίσκος αφηγείται μια διάσημη ιστορία, πώς ο Ηρακλής έπνιξε τα ερπετά που έστειλε η Ήρα στην κούνια του όταν ήταν ακόμη βρέφος. Περισσότερο μανιεριστικό εμφανίζεται ένα άλλο επύλλιο του βουκολικού corpus, η Εὐρώπη του Μόσχου, που περιγράφει την αρπαγή της Ευρώπης από τον Δία μεταμφιεσμένο σε ταύρο [Μόσχος, Ευρώπη, μετάφραση Γ. Γιατρομανωλάκης, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 165].

Ενίοτε ως επύλλια χαρακτηρίζονται όχι μόνον ακέραια ποιήματα αλλά και θεματικά ή δομικά αυτόνομες ενότητες μεγαλύτερων επών. Η απομόνωση επεισοδίων με επυλλιακά χρακτηριστικά απαντά ήδη στην αλεξανδρινή ποιητική παράδοση (π.χ. η αρπαγή του Ύλα από το πρώτο βιβλίο των Αργοναυτικών του Απολλώνιου Ρόδιου), κυρίως όμως στη λατινική: έτσι οι φιλόλογοι μελετούν ως επύλλια το επεισόδιο του Αριστέα από τα Γεωργικά του Βιργιλίου ή τις πολυάριθμες επιμέρους ιστορίες που συγκροτούν τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου.

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Ἑκάλη

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 13 (Ὕλας), 24 (Ἡρακλίσκος)

· Μόσχος, Ευρώπη

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 309-359.