5. Πεζογραφία

5.1. Οι τάσεις της ιστοριογραφίας

Το εύρος που έπρεπε να καλύψουν οι ιστοριογράφοι της ελληνιστικής περιόδου είναι τεράστιο, καθώς κατά τους τρεις τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες ο ελληνικός κόσμος γνώρισε κοσμογονικές αλλαγές: εκστρατεία και κατακτήσεις του Αλεξάνδρου, ελληνιστικά βασίλεια των διαδόχων και άνοδος της Ρώμης μέχρι την εγκαθίδρυση της αυτοκρατορίας σε όλη τη Μεσόγειο. Αν σε αυτά τα γεγονότα προσθέσουμε τις τεράστιες πολιτισμικές αλλαγές που συντελέστηκαν αφενός από την επαφή διαφορετικών παραδόσεων (ελληνική, ιουδαϊκή, αιγυπτιακή, ασιατική, ρωμαϊκή) και αφετέρου από την ίδρυση μητροπόλεων του πνεύματος με κορυφαία την Πτολεμαϊκή Αλεξάνδρεια, είναι ευεξήγητο γιατί η ελληνιστική ιστοριογραφία επεκτάθηκε σε τόσο διαφορετικά είδη και στιλ.

Ήδη από τον 4ο αι. π.Χ. η ρητορική άρχισε να ασκεί ισχυρή επίδραση στον ιστοριογραφικό λόγο, μια τάση που γενικεύτηκε κατά τους επόμενους αιώνες. Η ρητορική αυτή έμφαση είχε ως αποτέλεσμα την εγκατάλειψη των αυστηρών μεθοδολογικών κανόνων που είχε θεσπίσει για παράδειγμα ο Θουκυδίδης και τη στροφή σε μια περισσότερο αφηγηματική, παθητική και ψυχαγωγική συνάμα, ιστορική συγγραφή. Έτσι κάπως γεννήθηκε, με εμπνευστή τον Δούρη από τη Σάμο (τέλη 4ου-αρχές 3ου αι.), η λεγόμενη τραγική ή δραματική ιστοριογραφία, η οποία προκειμένου να συναρπάσει το κοινό της συμπεριέλαβε ζωντανές περιγραφές, παθητικές αναπαραστάσεις μαχών, ψυχολογικά πορτρέτα των κεντρικών ηρώων, εκπληκτικά περιστατικά και ανεκδοτολογικές ιστορίες. Στην πραγματικότητα η τραγική ιστοριογραφία δεν είχε διδακτικό στόχο μέσω της εύρεσης της αλήθειας αλλά αποσκοπούσε στην ψυχαγωγία του κοινού όπως ακριβώς και η τραγωδία. Ο Πολύβιος άσκησε κριτική στον σημαντικότερο εκπρόσωπο του είδους, τον Φύλαρχο, σημειώνοντας χαρακτηριστικά [Πολύβιος, Ἱστορίαι 2.56, μετάφραση Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 210]:

Ο ιστορικός λοιπόν δεν πρέπει να ταράζει τους αναγνώστες με τραγικές εικόνες ούτε να αναζητεί τους λόγους, που είπαν ίσως οι πρωταγωνιστές, ούτε να απαριθμεί τις πιθανές συνέπειες των γεγονότων που αναφέρει, όπως οι τραγικοί ποιητές, αλλά να μνημονεύει δίχως παραλείψεις όσα έγιναν και ειπώθηκαν αληθινά, έστω κι αν είναι εντελώς ασήμαντα.

Δύο ακόμη σημαντικά είδη ιστοριογραφίας ευδοκίμησαν κατά την ελληνιστική περίοδο, άμεσα επηρεασμένα από τις σύγχρονες πολιτικές συνθήκες. Η ισχυρή προσωπικότητα του Αλεξάνδρου και οι περιπετειώδεις εκστρατείες του δημιούργησαν μια ξεχωριστή γενιά συγγραφέων, τους ιστορικούς του Αλεξάνδρου. Ήταν επίσημοι ιστορικοί, με πιο γνωστό τον Καλλισθένη από την Όλυνθο (4ος αι. π.Χ.), που σκοπό είχαν να ανασυνθέσουν σε μυθιστορηματικού τύπου αφηγήσεις με πλήθος φανταστικών στοιχείων τη βιογραφία του μεγάλου στρατηλάτη. Τέλος, η ρωμαϊκή κυριαρχία έκανε τον σημαντικότερο ιστορικό της περιόδου, τον Πολύβιο από τη Μεγαλόπολη (203-120 π.Χ.), να εισηγηθεί την παγκόσμια ιστοριογραφία και να επιχειρήσει να αναπαραστήσει πιστά, σαν νέος Θουκυδίδης, σε 40 βιβλία ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο μέσα από το πρίσμα της ανόδου της Ρώμης.

Κείμενα:

· Πολύβιος, Ἱστορίαι

Βιβλιογραφία:

· J.B. Bury. 1999. Οι αρχαίοι Έλληνες ιστορικοί. Αθήνα: Παπαδήμας.