4. Ελληνιστικά είδη

4.1. Η διασταύρωση των ειδών

Ο όρος διασταύρωση των ειδών ("Kreuzung der Gattungen") επινοήθηκε από τον Γερμανό φιλόλογο Wilhelm Kroll το 1924, ο οποίος θέλησε με αυτόν τον τρόπο να περιγράψει τον συνδυασμό διαφορετικών υφολογικών, θεματικών και στιλιστικών γνωρισμάτων για τη δημιουργία νέων λογοτεχνικών ειδών. Η τάση να καταστρατηγούνται τα όρια των κλασικών ειδών της επικής, λυρικής και δραματικής ποίησης είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη μεταξύ των υποστηρικτών της αλεξανδρινής νεωτερικότητας. Ο Καλλίμαχος εισηγείται την πολυείδεια στην ποίηση στον προγραμματικό 13ο Ίαμβο (απ. 203, 30-34 μετάφραση Ε. Σιστάκου):

Ποιος ήταν εκείνος που πρόσταξε «Εσύ να γράφεις ελεγείες! Κι εσύ στο μέτρο το ηρωικό! Και σένα σου 'λαχε απ' τους θεούς να συνθέτεις τραγωδίες»; Νομίζω κανένας.

Ένας τομέας στον οποίο είναι εμφανέστατη η διασταύρωση των ειδών είναι η ποιητική φόρμα, με κύρια συνέπεια την αποσύνδεση των ειδών από τις παραδοσιακές συμβάσεις διαλέκτου, μέτρου και μουσικής. Αποκομμένοι από τις συνθήκες σύνθεσης και παράστασης της λυρικής ποίησης όπως εφαρμόζονταν κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή (η μουσική είχε αυτονομηθεί από το μέτρο, ενώ συχνά το λυρικό «τραγούδι» προοριζόταν μόνο για απαγγελία), οι ελληνιστικοί ποιητές δεν ήταν υποχρεωμένοι να ακολουθούν τους αυστηρούς κανόνες του πινδαρικού ή αλκμανικού λυρισμού. Αντίθετα, συνηθίζεται αυτήν την εποχή να συνδυάζονται λυρικά μέτρα μεταξύ τους όχι μόνο στο πλαίσιο μιας ποιητικής συλλογής όπως οι Ίαμβοι του Καλλιμάχου αλλά ακόμη και στα όρια του ίδιου ποιήματος∙ δεν είναι τυχαία εξάλλου η επινόηση νέων μετρικών μορφών που παίρνουν το όνομά τους από τους ελληνιστικούς ποιητές που τις χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά (ο φαλαίκειος από τον επιγραμματοποιό Φάλαικο, ο ασκληπιάδειος από τον επιγραμματοποιό Ασκληπιάδη και ο σωτάδειος από τον σατιρικό Σωτάδη). Η επική ποίηση υφίσταται παρόμοιες μεταλλάξεις, αφού ο δακτυλικός εξάμετρος χρησιμοποιείται σε νεόκοπα ελληνιστικά είδη όπως το ειδύλλιο και το επύλλιο, ενώ δεν απαντά σε παραδοσιακές μορφές όπως ο αφηγηματικός ύμνος (χαρακτηριστικό παράδειγμα ο 5ος ύμνος του Καλλιμάχου Εἰς λουτρὰ τῆς Παλλάδος που γράφεται σε ελεγειακό δίστιχο και δωρική διάλεκτο). Παρόμοια το δράμα γίνεται συχνά ποίηση βιβλίου (Lesedrama όπως η Αλεξάνδρα του Λυκόφρωνα) και πεδίο τολμηρών πειραματισμών (παράδειγμα η ανάμιξη μίμου και ιάμβου από τον Ηρώνδα).

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Ία. 13 (Υπεράσπιση της πολυειδείας στην ποίηση)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 1 (Το πρόγραμμα της βουκολικής ποιητικής)

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 21-92.

· Φ.Π. Μανακίδου & Κ. Σπανουδάκης (επιμ.). 2008. Αλεξανδρινή Μούσα. Συνέχεια και νεωτερισμός στην ελληνιστική ποίηση. Αθήνα: Gutenberg, 50-83.