3.4. Μπαρόκ, ροκοκό και ρεαλισμός

Οι μελετητές της ελληνιστικής αισθητικής δανείστηκαν τους όρους «μπαρόκ», «ροκοκό» και «ρεαλισμός» από νεότερους ιστορικούς της τέχνης και τους εφάρμοσαν αναδρομικά για να περιγράψουν ιδιαίτερες αντι-κλασικές τάσεις που διαμόρφωσαν τη φυσιογνωμία της ελληνιστικής τέχνης.

Το μπαρόκ ταυτίστηκε με το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ύφος της Σχολής της Περγάμου και εκδηλώθηκε στα πολυάριθμα γλυπτά και αρχιτεκτονικά μνημεία που κόσμησαν την Πέργαμο στα χρόνια του Αττάλου Α΄ και του Ευμένη Β΄. Χαρακτηριστικά του ελληνιστικού μπαρόκ είναι η δραματοποιημένη παρουσίαση μορφών που υποφέρουν, που παλεύουν ή πεθαίνουν (για παράδειγμα το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα και Ο Γαλάτης και η γυναίκα του) ή μορφών που εκτείνονται στον χώρο με έντονες κινήσεις (όπως η Νίκη της Σαμοθράκης).

Σε αντίθεση με τη μνημειώδη διάσταση και το υπερβολικό «πάθος» των μπαρόκ αγαλμάτων, στην ελληνιστική εποχή αναπτύχθηκε και μία σαφής προτίμηση για το παιγνιώδες, το ερωτικό και το χαρούμενο. Η προτίμηση αυτή ονομάστηκε ροκοκό και περιγράφει πολυάριθμα αγάλματα ποικίλης θεματικής αλλά σταθερά ανάλαφρης διάθεσης. Βρέφη και παιδιά, σάτυροι, ερωτικά συμπλέγματα, φαύνοι, κένταυροι, νάνοι αποτελούν επανερχόμενα, προσφιλή θέματα του ελληνιστικού ροκοκό. Ένα από τα πιο διάσημα είναι το Αγόρι που πνίγει μια χήνα: εδώ παρακολουθούμε πώς ένα σχετικά βίαιο θέμα αντί να εκφραστεί με το πάθος του μπαρόκ αποπνέει μια ελαφριά, χαριτωμένη διάθεση, προκαλώντας το μειδίαμα του θεατή.

Ο ρεαλισμός με την ευρύτερη έννοια αφορά πολλές πτυχές της ελληνιστικής τέχνης. Έτσι η αποφυγή της εξιδανίκευσης και η ταυτόχρονη έμφαση στην ατομική προσωπικότητα στην ελληνιστική προσωπογραφία είναι ένα είδος ρεαλισμού. Επίσης, η συστηματική απεικόνιση λεπτομερειών (οι συσπάσεις του προσώπου, το αίμα που αναβλύζει από μια ανοιχτή πληγή, η πλούσια πτύχωση ενός ενδύματος) μπορεί επίσης να θεωρηθεί έκφανση ρεαλισμού. Όμως στην ελληνιστική τέχνη παρατηρείται και ένα άλλο είδος ρεαλισμού σχετικού με την απεικόνιση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Αυτός ο κοινωνικός ρεαλισμός, που ενίοτε αγγίζει τα όρια του νατουραλισμού, είναι εμφανής σε αγάλματα που αναπαριστούν γερόντισσες, μεθυσμένους, ψαράδες και ποιμένες. Πρόκειται για έργα τέχνης που, αντί να αφηγούνται μύθους ή να παρουσιάζουν εξιδανικευμένες μορφές, μεταφέρουν ζωντανές εικόνες της ελληνιστικής μεγαλούπολης και μεταδίδουν κοινές, καθημερινές εμπειρίες.

Βιβλιογραφία:

· J.J. Pollitt. 1999. Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή. Μετάφρ. Α. Γκαζή. Αθήνα: Παπαδήμας.