5. Μετά τα ελληνιστικά

5.1. Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός

Η περίφημη φράση από τις Επιστολές του Ορατίου Graecia capta ferum victorem cepit «Η υποδουλωμένη Ελλάδα υποδούλωσε τον άγριο νικητή» αποδίδει με τον πλεόν λακωνικό τρόπο ένα παράδοξο της ιστορίας. Ότι, ενώ οι Ρωμαίοι υπέταξαν την Ελλάδα από το 146 π.Χ. ουσιαστικά και κυριάρχησαν και στο τελευταίο ελληνιστικό βασίλειο, την Αίγυπτο της Κλεοπάτρας, μετά τη μάχη στο Άκτιο το 31 π.Χ., εγκαθιδρύοντας μια πολύ ισχυρή αυτοκρατορία σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, τα γράμματα, οι τέχνες, οι θεοί, οι θεσμοί, η κουλτούρα που υιοθέτησαν είχαν ελληνική προέλευση. Έτσι γεννήθηκε η έννοια ελληνορωμαϊκός πολιτισμός για να δηλώσει τη δημιουργική σύνθεση των δύο πολιτισμών και τη συνύπαρξη ελληνικών και λατινικών πολιτιστικών στοιχείων στη γλώσσα, στην εκπαίδευση, στη φιλοσοφία και την τέχνη ολόκληρης της Μεσογείου στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ήδη από τον 3ο αι. π.Χ. ο ελληνικής καταγωγής ποιητής Λίβιος Ανδρόνικος μετέφρασε την Οδύσσεια στα λατινικά για σχολικές κυρίως ανάγκες, και ταυτόχρονα συνέθεσε κωμωδίες και τραγωδίες κατά τα ελληνικά πρότυπα. Ο δεύτερος Ρωμαίος που συνειδητά μετέφερε την ελληνική επική παράδοση στη Ρώμη είναι ο επικός ποιητής Έννιος (239-169 π.Χ.). Στο έπος του Annales χρησιμοποιεί τον δακτυλικό εξάμετρο και επικαλείται ως πρότυπά του τον Όμηρο αλλά και τον Καλλίμαχο. Έκτοτε η ρωμαϊκή λογοτεχνία στρέφεται γύρω από τα ελληνικά πρότυπα — ο Βιργίλιος γράφει την Αινειάδα σε ανάμνηση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, ο Οβίδιος συνθέτει τις Μεταμορφώσεις δίνοντας μια επιτομή όλης της ελληνικής μυθολογίας και λογοτεχνίας μαζί, ο Σενέκας «ξαναγράφει» τις δικές του διασκευές των μεγάλων τραγωδιών του 5ου αι. π.Χ.

Η ρωμαϊκή εκδοχή του «ελληνισμού» επηρεάζει τα πάντα: την αρχιτεκτονική (όπου αναμειγνύονται οι ελληνικοί ρυθμοί για να δώσουν ένα νέο αισθητικό αποτέλεσμα), τη γλυπτική (δεν είναι τυχαίο ότι οι γνώσεις μας για την ελληνιστική γλυπτική οφείλονται σε ρωμαϊκά αντίγραφα), τη ζωγραφική (που επιβίωσε μόνο από όσες τοιχογραφίες βρέθηκαν στις πλούσιες ρωμαϊκές βίλες). Ήδη την εποχή του Κικέρωνα κάθε μορφωμένος Ρωμαίος έπρεπε να γνωρίζει αρχαία ελληνικά για να μελετάει φιλοσοφία και λογοτεχνία, ενώ θεσμοί όπως οι Ολυμπιακοί αγώνες και τα Ελευσίνια Μυστήρια συνέχισαν να τελούνται για αιώνες παράλληλα με τον Χριστιανισμό.

Βιβλιογραφία:

· Φ.Π. Μανακίδου & Κ. Σπανουδάκης (επιμ.). 2008. Αλεξανδρινή Μούσα. Συνέχεια και νεωτερισμός στην ελληνιστική ποίηση. Αθήνα: Gutenberg, 645-699.

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 628-665.

· G.O. Hutchinson. 2007. Ελληνιστική ποίηση. Μετάφρ. Λ. Χατζηκώστα. Αθήνα: Καρδαμίτσα, 301-380