1.3. Ο Ζήνων και η Στοά

Ο Ζήνων από το Κίτιο (334-262 π.Χ.) είναι ο ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής του Στωικισμού στην Αθήνα. Η σχολή του ονομάστηκε έτσι από το γεγονός ότι ο Ζήνων δίδασκε στη Στοά Ποικίλη της Αθήνας περίπου από το 300 π.Χ. Ο Στωικισμός διαδόθηκε ευρύτατα στους κύκλους των μορφωμένων αλλά και των ηγεμόνων κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο — ανάμεσα στους διάσημους οπαδούς του ήταν ο Αντίγονος Γονατάς της Μακεδονίας και ο πανεπιστήμονας Ποσειδώνιος, και στη Ρώμη ο ποιητής και φιλόσοφος Σενέκας και ο αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος. Τεράστια υπήρξε η επίδραση της στωικής ηθικής φιλοσοφίας στον Χριστιανισμό, ενώ μέχρι τις μέρες μας το επίθετο «στωικός» περιγράφει την καρτερική στάση του ανθρώπου απέναντι στις αντιξοότητες της ζωής.

Θεμέλιο της στωικής φιλοσοφίας είναι η πίστη στον λόγον, με τη διττή σημασία της λογικής σκέψης και της ικανότητας του λόγου. Η Φύση, ο Θεός και το Σύμπαν διέπονται από τις αρχές της λογικής, και εναπόκειται στον σοφό άνθρωπο να τις αποκαλύψει και να κατακτήσει την αληθινή ευδαιμονία. Η στωική φιλοσοφία διακρίνεται σε τρεις τομείς: τη λογική, τη φυσική και την ηθική. Η λογική περιλαμβάνει τη γραμματική, τη ρητορική, τη διαλεκτική και την επιστημολογία, δηλαδή την προσέγγιση της γνώσης και της αλήθειας μέσω της λογικής. Ο τομέας της φυσικής αφορά κυρίως τη μελέτη της φύσης, αλλά ταυτόχρονα και τη θεολογία, αφού οι Στωικοί κατά βάθος ταυτίζουν την Φύση με τον Θεό και αυτόν με τη σειρά του με τον Λόγο. Η πρακτική πλευρά του Στωικισμού αφορά την ηθική, αφού για τους Στωικούς η ανθρώπινη ζωή πρέπει να ρυθμίζεται με βάση την αρετή και όχι τα συναισθήματα.

Ορισμένες απόψεις των Στωικών είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες. Όπως η αντίληψη ότι ο άνθρωπος πρέπει να υπομένει τις άσχημες μεταστροφές της τύχης και να μην φοβάται τον θάνατο — έτσι εξηγείται ότι πολλοί Στωικοί έδωσαν, παραδειγματικά, τέλος στη ζωή τους με αυτοκτονία. Ή ότι η λογική, και όχι το συναίσθημα ή τα πάθη, πρέπει να είναι ο οδηγός στην ανθρώπινη ζωή, και από αυτήν εκπορεύεται και η ισότητα των ανθρώπων πέρα από κοινωνικές και φυλετικές διακρίσεις.

Κείμενα:

· Διογένης Λαέρτιος 7 (O βίος και το έργο του Ζήνωνα)

· Μάρκος Αυρήλιος Τὰ εἰς ἐαυτόν

Βιβλιογραφία:

· A.A. Long. 1990. Η ελληνιστική φιλοσοφία. Μετάφρ. Σ. Δημόπουλος, Μ. Δραγώνα & Μονάχου. Αθήνα: ΜΙΕΤ, 177-328.

· R.W. Sharples. 2002. Στωικοί, επικούρειοι και σκεπτικοί. Μετάφρ. Μ. Λυπουρλή & Γ. Αβραμίδης. Αθήνα: Θύραθεν.