2.5. Το βουκολικό σενάριο

Ο Θεόκριτος με τα βουκολικά του ειδύλλια (Ειδύλλια 1, 3, 4, 5, 6, 7 και 11) εισηγήθηκε ένα ολότελα καινούριο σύμπαν, έναν εξιδανικευμένο κόσμο με τους δικούς του, ουδόλως ηρωικούς, πρωταγωνιστές, στον οποίο οι κτηνοτροφικές εργασίες εναλλάσσονται με τον έρωτα και το τραγούδι. Οι καταβολές του είδους πρέπει να αναζητηθούν στον μίμο, ένα λαϊκό δραματικό είδος με υποθέσεις αντλημένες από την καθημερινότητα, αλλά και σε θρησκευτικές παραδόσεις της Σικελίας, ακόμη και στη διονυσιακή λατρεία. Τα στοιχεία αυτά κωδικοποιήθηκαν σε ένα ολοκληρωμένο σενάριο, που προϋποθέτει μια βουκολική μυθολογία, τυποποιημένους χαρακτήρες και ένα ωραιοποιημένο τοπίο που λειτουργεί ως δραματικό φόντο, και αποτέλεσαν τον καμβά πάνω στον οποίο ανασύνθεσε τον δικό του ποιμενικό κόσμο ο Βιργίλιος στις Εκλογές του.

Στο πρώτο Ειδύλλιο Θύρσις ὴ Ὠιδή ο Θεόκριτος συστήνει τον αρχετυπικό βουκόλο, τον Δάφνη, έναν ήρωα που πεθαίνει από έρωτα μέσα σε ένα εξανθρωπισμένο φυσικό τοπίο για να γίνει στη συνέχεια τραγούδι. Ήδη το ειδύλλιο αυτό αποτυπώνει με γλαφυρό τρόπο την ιεράρχηση του θεοκρίτειου κόσμου σε τρεις τάξεις, τους βουκόλους, τους ποιμένες και τους γιδοβοσκούς. Τα ονόματά τους, όπως επανέρχονται στα βουκολικά ειδύλλια, γίνονται σύμβολα μιας ουτοπίας: ο Θύρσις, ο Λυκίδας, ο Μενάλκας, ο Δαμοίτας, ο Κομάτας, ο Τίτυρος. Όλοι κινούνται μέσα σε ένα εξιδανικευμένο φυσικό τοπίο, την ευτοπία, που έχει κάποια επανερχόμενα χαρακτηριστικά, όπως τα νερά, τα δέντρα και τους γραφικούς λοφίσκους. Η ώρα είναι πάντοτε μεσημβρινή, προϋπόθεση για την ἡσυχίαν, δηλαδή την παύση των αγροτικών ενασχολήσων και την αφοσίωση στο τραγούδι. Η στιγμή προσφέρεται εξάλλου και για θεϊκές επιφάνειες, για το ζωντάνεμα του Πάνα και των Νυμφών που κατοικούν στον φανταστικό αυτό χώρο και προστατεύουν τους μουσικούς της υπαίθρου.

Δύο είναι τα προσφιλή θέματα στα οποία εξαντλείται και η βουκολική πλοκή, ο μουσικός διαγωνισμός και η εξύμνηση του ανικανοποίητου έρωτα. Ο μουσικός διαγωνισμός έχει το δικό του τελετουργικό, αφού προϋποθέτει την ύπαρξη κριτών, επάθλων και ποιητών που παραβγαίνουν στο βουκολικό τραγούδι (ο τεχνικός όρος είναι βουκολιάσδομαι). Από την άλλη πλευρά, ο έρωτας, το αγαπημένο θέμα της ποίησης, είναι πάντοτε αδιέξοδος, είτε όταν ο Τίτυρος ψάλλει έναν δακρύβρεχτο παρακλαυσίθυρο για την Αμαρυλλίδα (Ειδύλλιο 3 Κῶμος) είτε όταν ο Κύκλωπας κλαίει στην ακροθαλασσιά για τη Γαλάτεια (Ειδύλλιο 11 Κύκλωψ). Η αφέλεια, η απλοϊκότητα, ο συναισθηματισμός των θεοκρίτειων ηρώων αντικατοπτρίζει τόσο την ανθρώπινη κωμωδία όσο και την ειρωνική απόσταση ανάμεσα στα πρόσωπα και τους λόγιους αναγνώστες των ειδυλλίων.

Κείμενα:

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 1 Θύρσις ἢ Ὠιδή (Το τραγούδι του Θύρση για τον βουκόλο Δάφνη)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 3 Κῶμος (Καντάδα στην Αμαρυλλίδα)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 7 Θαλύσια (Η ποιητική μύηση με βουκολικούς όρους)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 11 Κύκλωψ (Ο απελπισμένος έρωτας του Κύκλωπα για τη Γαλάτεια)

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 226-308.

· Σ.Γ. Χατζηκώστα (εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια). 2005. Θεοκρίτου Εἰδύλλια I-VII. Αθήνα: Καρδαμίτσα.