5.3. Μυθογραφία

Η αφήγηση μύθων υπήρξε ανέκαθεν η αφετηρία της αρχαίας ελληνικής σκέψης, η ουσία της επικής και τραγικής ποίησης, η άλλη όψη της ιστορίας. Ωστόσο, η συστηματική προσπάθεια να συγκεντρωθούν και να κατηγοριοποιηθούν οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι εκδηλώνεται μόλις κατά την ελληνιστική περίοδο. Στις μεγάλες βιβλιοθήκες του ελληνιστικού κόσμου, την Αλεξάνδρεια και την Πέργαμο, και αργότερα στη Ρώμη, οι λόγιοι ανέλαβαν μια διπλή αποστολή: αφενός να σχολιάσουν και να εξηγήσουν (να «υπομνηματίσουν») τη μεγάλη λογοτεχνία του παρελθόντος, τον Όμηρο, την τραγωδία και τους λυρικούς ποιητές, και αφετέρου να αντλήσουν από κείμενα-ντοκουμέντα, κοντά στους ποιητές και από τους ιστοριογράφους, πλούσιο μυθολογικό υλικό για να καταλήξει σε εγκυκλοπαιδικού τύπου ανθολογίες.

Τώρα για πρώτη φορά, μέσα από τη νεοσύστατη επιστήμη της φιλολογίας, γίνεται αντιληπτό ότι ο «μύθος» μπορεί να κωδικοποιηθεί σε «μυθολογία». Υπήρξαν βέβαια και σε αυτή την περίπτωση παλαιότερα λογοτεχνικά είδη που λειτούργησαν ως πρότυπα. Για παράδειγμα η γενεαλογική ποίηση, όπως αποτυπώνεται στο έργο του Ησιόδου Γυναικῶν Κατάλογος, αποτελεί μια παρόμοια προσπάθεια καταλογικής παράθεσης μύθων. Ή η τοπική ιστοριογραφία που αρεσκόταν στην εξιστόρηση ιδρυτικών μύθων αντλημένων από χρονικά πόλεων.

Έτσι τα αρχαία Σχόλια, που αρχίζουν να συγκροτούνται από τους αλεξανδρινούς γραμματικούς, περιλαμβάνουν πληθώρα μύθων με σκοπό την εξήγηση των λογοτεχνικών κειμένων. Η τάση αυτή αποτυπώθηκε χαρακτηριστικά στο έργο που έμεινε γνωστό με τον τίτλο Mythographus Homericus, μια συλλογή ιστοριών με αφορμή μύθους και ήρωες που μνημονεύονται στα ομηρικά έπη. Η συλλογή αυτή επιβιώνει σε παπύρους αλλά και ενσωματωμένη στα ομηρικά Σχόλια.

Ίσως όμως η πιο ενδιαφέρουσα εξέλιξη αφορά την αυτονόμηση της μυθογραφίας ως παραλογοτεχνικού είδους. Οι μυθογραφικές συλλογές συνήθως περιλαμβάνουν πεζολογικές περιλήψεις γραμμένες σε απλό ύφος χωρίς λογοτεχνικές αξιώσεις. Οι συγγραφείς-ανθολόγοι δίνουν έμφαση στη γενεαλογική προοπτική, στις ετυμολογίες, στη θεματική κατάταξη των ιστοριών, αλλά και στην αξιοποίηση επαναλαμβανόμενων μοτίβων που συγγενεύουν με το λαϊκό παραμύθι. Τέτοιες συλλογές, συχνά ψευδεπίγραφες, σώζονται με το όνομα του Ερατοσθένη του Κυρηναίου (Καταστερισμοί, δηλαδή μύθοι που καταλήγουν με τη μεταμόρφωση του ήρωα ή της ηρωίδας σε αστερισμό), του Παρθένιου από τη Νίκαια που στα Ἐρωτικὰ Παθήματα συγκεντρώνει μελοδραματικές ιστορίες αγάπης, και του Απολλοδώρου, στον οποίο οφείλουμε τη Βιβλιοθήκη, την πρώτη μυθολογική εγκυκλοπαίδεια. Η μυθογραφία μνημειώνεται καλλιτεχνικά στη Ρώμη πλέον με το περίφημο μυθολογικό έπος του Οβιδίου Μεταμορφώσεις.

Κείμενα:

· Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη

Βιβλιογραφία:

· A. Lesky. 1988. Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη, 1069-1073.