1.2. Στον Κήπο του Επικούρου

Καθώς ο πολίτης του ελληνιστικού κόσμου στρεφόταν όλο και περισσότερο στον ατομισμό, την απομάκρυνση από την πολιτική και την αναζήτηση της ευτυχίας σε έναν απρόσωπο κόσμο, η ελληνιστική φιλοσοφία εγκατέλειψε σταδιακά τον κόσμο των ιδεών και της μεταφυσικής και στράφηκε με έμφαση στην πρακτική πλευρά της ζωής και στη διδασκαλία της ηθικής.

Μετά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, ο Επίκουρος από τη Σάμο (341-270 π.Χ.) επέλεξε την Αθήνα ως έδρα της δικής του φιλοσοφικής σχολής, του επονομαζόμενου «Κήπου». Ο Επίκουρος και οι οπαδοί του ήταν εγκατεστημένοι στο σπίτι με κήπο που διατηρούσε ο φιλόσοφος στην Αθήνα, και όπου είχε δημιουργήσει μια κλειστή κοινότητα πιστών που συνδέονταν μεταξύ τους με δεσμούς φιλίας. Οι οπαδοί του, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν γυναίκες και δούλοι, ζούσαν αποτραβηγμένοι από την υπόλοιπη κοινωνία ακολουθώντας έναν άκρως λιτό τρόπο διαβίωσης σύμφωνα με τα προτάγματα του δασκάλου τους. Ωστόσο, οι Επικούρειοι λοιδορήθηκαν συστηματικά, κυρίως από τους οπαδούς του Χριστιανισμού, τόσο για τον υποτιθέμενο ηδονισμό τους όσο και για τον υλιστικό τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονταν τη θνητότητα και αρνούνταν την ύπαρξη του θεού. Μια σημαντική αναβίωση γνώρισε ο Επικουρισμός στη Ρώμη στα μέσα του 1ου αι. π.Χ., με κυριότερους θιασώτες τον ποιητή Λουκρήτιο που συμπύκνωσε τις βασικές φιλοσοφικές θέσεις του Επικούρου στο ποίημά του De Rerum Natura και τον Φιλόδημο από τα Γάδαρα.

Ο Επίκουρος επηρεάστηκε από την ατομική θεωρία του Δημοκρίτου και με βάση αυτήν διατύπωσε τη βασική του θεώρηση για τη σύσταση του κόσμου και τη φύση των θεών. Καθώς όλος ο κόσμος είναι φτιαγμένος από άτομα και κενό, ακόμη και ψυχή, ο μόνος τρόπος για να προσεγγίσει κανείς την αλήθεια είναι μέσω των αισθήσεων. Αισθησιοκρατία και υλισμός συμπληρώνονταν από μια πρωτόγνωρη θεωρία για την αδιαφορία των θεών: κατά τον Επίκουρο, οι θεοί είναι βέβαια υπαρκτοί, αλλά ζουν απομακρυσμένοι από τον δικό μας κόσμο, δοσμένοι στη δική τους αιώνια ἀταραξία. Εξάλλου, μαζί με τη φιλία, η ἀταραξία (δηλαδή η απουσία παθών και ταραχής) και η ἀπονία (η αποφυγή του πόνου και η επίτευξη της ηδονής) αποτελούν τα βασικά ιδεώδη του επικούρειου ανθρώπου. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία, δεν πρέπει παρά να επιδιώκει την ηδονή, και μάλιστα σε αυτόν τον κόσμο, αφού μετά θάνατον τον περιμένει η ανυπαρξία.

Κείμενα:

· Διογένης Λαέρτιος 10 (O βίος και το έργο του Επικούρου)

Βιβλιογραφία:

· A.A. Long. 1990. Η ελληνιστική φιλοσοφία. Μετάφρ. Σ. Δημόπουλος, Μ. Δραγώνα & Μονάχου. Αθήνα: ΜΙΕΤ, 37-128.

· R.W. Sharples. 2002. Στωικοί, επικούρειοι και σκεπτικοί. Μετάφρ. Μ. Λυπουρλή & Γ. Αβραμίδης. Αθήνα: Θύραθεν.