1.3. Τα αρχαϊκά πρότυπα

Οι αρχαϊκοί ποιητές αντλούσαν την έμπνευσή τους από τις Μούσες, και η επίκληση σε αυτές είναι ένα από τα στερεότυπα της αρχαίας ελληνικής ποιητικής. Οι ελληνιστικοί ποιητές δεν αρνούνται τις Μούσες ή και τον θεό Απόλλωνα ως πηγές της ποιητικής τους. Οι τρεις μεγάλοι Αλεξανδρινοί, ο Καλλίμαχος στον διπλό πρόλογο των Αιτίων, ο Απολλώνιος στα επικά προοίμια των βιβλίων 1 και 3 των Αργοναυτικών, και ο Θεόκριτος στα Ειδύλλιά του επικαλούνται και τις δύο αυτές θεότητες της ποίησης ως αρχή κάθε ποιητικής δημιουργίας.

Παράλληλα όμως αναπτύσσεται μια πρωτότυπη σύμβαση: η προγραμματική επίκληση σε ποιητές της αρχαϊκής εποχής, η οποία συχνά δραματοποιείται ή προσλαμβάνει βιωματικές διαστάσεις. Για παράδειγμα, η αναφορά στον Ησίοδο ως το κατεξοχήν πρότυπο της νεωτερικής ποιητικής συνδέεται με τη δημιουργική αναπαραγωγή της περίφημης σκηνής από τη Θεογονία όπου οι Μούσες μυούν τον βουκόλο Ησίοδο στην επική ποίηση στο όρος Ελικώνα. Ο Καλλίμαχος ξαναγράφει τη σκηνή στην αρχή των Αιτίων, όπου υποτίθεται ότι ο ποιητής μέσα σε όνειρο μεταφέρεται από τη λιβυκή Κυρήνη στον Ελικώνα προκειμένου οι Μούσες να του υπαγορεύσουν τις αιτιολογικές τους αφηγήσεις (ΑΠ. 7.42). Η ησιόδεια μύηση εμπνέει και στον Θεόκριτο τη μεταφυσική συνάντηση ανάμεσα στον Σιμιχίδα (πιθανότα βιογραφικό προσωπείο του ίδιου του Θεοκρίτου) και τον Λυκίδα (προσωπείο του αρχηγέτη ποιητή, του Ησιόδου ή ίσως του Φιλίτα) με έπαθλο την ποίηση.

Το αρχαϊκό πρότυπο διαφοροποιείται ανάλογα με το λογοτεχνικό είδος. Έτσι ο Καλλίμαχος στον εισαγωγικό πρώτο του Ίαμβο παρουσιάζει τον ίδιο τον ιαμβογράφο Ιππώνακτα να επιστρέφει από τον Άδη για να επιπλήξει τους θαμώνες του Αλεξανδρινού Μουσείου [Καλλίμαχος Ία. 1 μετάφραση Ε. Σιστάκου]:

Ακούστε τον Ιππώνακτα! Γιατί έρχομαι απο τον Κάτω Κόσμο, εκεί όπου αγοράζουν ολόκληρο βόδι για μια δεκάρα. Φέρνω μαζί μου ιάμβους που δεν τραγουδούν τη μάχη του Βούπαλου…

Λίγο παρακάτω στην ίδια συλλογή, στον Ίαμβο 2, ο αίνος σχετικά με τη διαμάχη ζώων και ανθρώπων για την απόκτηση φωνής επισφραγίζεται με μια ρητή αναφορά στον Αίσωπο [Καλλίμαχος Ία. 2 μετάφραση Ε. Σιστάκου]:

Αυτά τα είπε ο Αίσωπος από τις Σάρδεις που το τραγούδι του δεν καλοδέχτηκαν στους Δελφούς.

Η επίδραση των αρχαϊκών προτύπων δεν εξαντλείται φυσικά εδώ, καθώς οι περισσότερες αναφορές γίνονται μέσω διακειμενικών υπαινιγμών: έτσι, είναι προφανές ότι ένα μεγάλο τμήμα των θεοκρίτειων ειδυλλίων με ερωτικό θέμα γράφτηκε υπό την επίδραση της Σαπφώς, ενώ ο Πίνδαρος καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τους Ύμνους του Καλλιμάχου, και φυσικά ο Όμηρος ήταν το πρότυπο για τη σύνθεση των Αργοναυτικών του Απολλωνίου.

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Αίτια απ. 2 Pf. (Η συνάντηση του Καλλιμάχου με τις Μούσες στον Ελικώνα)

· Καλλίμαχος, Ία. 1 (η επιστροφή του Ιππώνακτα από τον Άδη)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 7 Θαλύσια (Η ποιητική μύηση στην Κω)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 16 Χάριτες ἢ Ἱέρων (Υπέρ του Ομήρου, ενάντια στους ομηρίζοντες)

· Ηρώνδας, Μιμίαμβος 8

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 21-92.