1.4. Φιλόλογοι και γραμματικοί

Πέρα από την έκδοση και την ερμηνεία του ομηρικού κειμένου, οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι είχαν να συστηματοποιήσουν τους συγγραφείας και τα έργα όλης της αρχαϊκής και της κλασικής παράδοσης τα οποία φυλάσσονταν στη Βιβλιοθήκη. Το τιτάνιο έργο της ταξινόμησης της Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης ανέλαβε ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος που κατάρτισε τους Πίνακες, έναν κατάλογο συγγραφέων με βιογραφικές πληροφορίες και των έργων τους χωρισμένων σε λογοτεχνικά είδη.

Φαίνεται ότι σταδιακά η καταλογογράφηση των συγγραφέων οδήγησε και σε ένα είδος επιλογής τους από τους φιλολόγους της Βιβλιοθήκης. Στον Αριστοφάνη Βυζάντιο και στον Αρίσταρχο από τη Σαμοθράκη αποδίδονται οι Κανόνες, δηλαδή κατάλογοι με τους καλύτερους συγγραφείς κάθε λογοτεχνικού είδους (λόγου χάρη ο Κανόνας των εννέα λυρικών ποιητών): οι ἐγκριθέντες, όσοι δηλαδή κρίνονταν άξιοι να συμπεριληφθούν στους καταλόγους, αντιγράφονταν, ερμηνεύονταν και διδάσκονταν περισσότερο από τους υπόλοιπους, και τελικά είναι αυτοί που επιβίωσαν στο Βυζάντιο και στη νεότερη εποχή.

Μία ξεχωριστή ενασχόληση των φιλολόγων ήταν η λεξικογραφία, και κυρίως η θήρευση και εξήγηση σπάνιων λέξεων αντλημένων από λογοτεχνικά κείμενα ή διαλέκτους, των λεγόμενων γλωσσῶν. Με αυτές ασχολήθηκε ο Φιλίτας από την Κω στο σύγγραμμά του Ἄτακτοι γλῶσσαι, αλλά και πολλοί λόγιοι ποιητές που βρέθηκαν υπό την επίδρασή του, όπως ο Καλλίμαχος και ο Απολλώνιος Ρόδιος.

Εκτός από την έκδοση των ομηρικών επών, ιδιαίτερες δυσκολίες παρουσίαζε και η μελέτη των δύο άλλων ειδών ποιητικού λόγου, της δραματικής και της λυρικής ποίησης. Ξέρουμε για παράδειγμα πως εξειδικευμένοι μελετητές της τραγωδίας και της κωμωδίας στα πρώιμα αλεξανδρινά χρόνια υπήρξαν αντίστοιχα ο Αλέξανδρος Αιτωλός και ο Λυκόφρονας από τη Χαλκίδα. Ο Καλλίμαχος και αργότερα ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος ασχολήθηκαν με την ταξινόμηση των έργων των λυρικών ποιητών σε είδη και βιβλία και τη μελέτη των σύνθετων μετρικών μορφών τους. Ειδικά ο τελευταίος υπήρξε ίσως ο πιο συστηματικός μελετητής της τραγωδίας, και σε αυτόν οφείλουμε τις αρχαίες ὑποθέσεις που περιελάμβαναν τη σύνοψη των τραγωδιών, τα πρόσωπα και λεπτομέρειες της πρώτης παράστασής τους.

Αντίθετα, η καθαυτό γραμματική, δηλαδή η μελέτη της γλώσσας και των φαινομένων της άργησε να συγκροτηθεί σε ανεξάρτητο κλάδο. Μπορεί να είχαν ήδη ασχοληθεί συστηματικά με τη γλώσσα και τους μηχανισμούς της οι σοφιστές και ο Πλάτωνας, αλλά μόλις τον 2ο αι. π.Χ. γράφτηκε και το πρώτο συστηματικό εγχειρίδιο με τον τίτλο Γραμματική τέχνη που αποδίδεται στον Διονύσιο από τη Θράκη (170-90 π.Χ.). Η εξέλιξη της γραμματικής υπήρξε ραγδαία στα αυτοκρατορικά χρόνια χάρη στο κίνημα του Αττικισμού.

Βιβλιογραφία:

· R. Pfeiffer. 1972. Ιστορία της κλασικής φιλολογίας: Από των αρχών μέχρι του τέλους των ελληνιστικών χρόνων. Μετάφρ. Π. Ξένος. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.