1. Η γέννηση της φιλολογίας

1.1. Το Μουσείο της Αλεξάνδρειας

Από τη λαμπρή πόλη των Πτολεμαίων, την Αλεξάνδρεια, δεν μπορούσε να λείπει και ένα ίδρυμα που θα την καθιστούσε πολιτιστικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Το ίδρυμα αυτό ονομάστηκε «Μουσείο», δηλαδή τέμενος των Μουσών και των τεχνών που αυτές αντιπροσωπεύουν. Εμπνευσμένο από τις αρχές του αριστοτελικού Λυκείου, το Μουσείο ιδρύθηκε από τον Πτολεμαίο Α΄ Σωτήρα με βάση τις οδηγίες του Δημήτριου του Φαληρέα, μαθητή του Θεοφράστου και ενός από τους πρώτους Περιπατητικούς.

Ο γεωγράφος Στράβων περιγράφει το Αλεξανδρινό Μουσείο στα χρόνια της πρώιμης αυτοκρατορικής εποχής ως εξής (Στρ. 17.1.8):

Το Μουσείο ανήκει επίσης στο σύμπλεγμα των βασιλικών ανακτόρων, και διαθέτει διάδρομο περιπάτου, χώρο συζητήσεων με καθίσματα και ένα μεγάλο κτήριο που στεγάζει την τραπεζαρία των λογίων οι οποίοι ανήκουν στο Μουσείο. Όσοι ανήκουν σε αυτό τον κύκλο των λογίων έχουν κοινή περιουσία και έναν ιερέα, ο οποίος τότε οριζόταν από τους βασιλιάδες και τώρα από τον αυτοκράτορα.

Η περιγραφή αποτυπώνει τη βασική λειτουργία του Μουσείου: στόχος του ήταν να στεγάσει λογίους και επιστήμονες από όλα τα μέρη του κόσμου και να τους παράσχει τις κατάλληλες υποδομές για να αναπτύξουν ερευνητικό έργο. Όσοι γίνονταν δεκτοί στο Μουσείο βρίσκονταν υπό την προστασία και την οικονομική υποστήριξη των Πτολεμαίων και ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της βασιλικής αυλής.

Ο «κλειστός κύκλος» των τρόφιμων του Πτολεμαϊκού Μουσείου είχε στη διάθεσή του, εκτός από χρήματα και δωρεάν διαβίωση, όλα τα μέσα για την καλλιέργεια των γραμμάτων και την επιστημονική έρευνα. Για τους επιστήμονες (γιατρούς, βιολόγους, μαθηματικούς, αστρονόμους) θα υπήρχαν εργαστήρια ανατομίας, αίθουσες με φυτικά και ζωικά δείγματα, επιστημονικά όργανα. Για τους λόγιους οι Πτολεμαίοι δημιούργησαν έναν θρυλικό χώρο, τη Βιβλιοθήκη, όπου συγκέντρωσαν όλα τα βιβλία και τα έργα που κυκλοφορούσαν στον αρχαίο κόσμο.

Ο διττός χαρακτήρας του Μουσείου, που από τη μία πλευρά ήταν πνευματικό και ερευνητικό ίδρυμα και απο την άλλη φιλοδοξούσε να στεγάσει όλη την παγκόσμια γνώση στη Βιβλιοθήκη, εξέφραζε όσο τίποτε άλλο το όραμα του Αριστοτέλη για την ανθρώπινη παιδεία.

Κείμενα:

· Στράβων, Γεωγραφικά 17.1.8 (Περιγραφή του Αλεξανδρινού Μουσείου κατά τα αυτοκρατορικά χρόνια)

Βιβλιογραφία:

· Bernand. 1997. Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων. Μετάφρ. Α. Καλλέγια-Γαδ. Αθήνα.

· L. Canfora. 1989. Η χαμένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Μετάφρ. Γ. Αρβανίτης. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

· R. Pfeiffer. 1972. Ιστορία της κλασικής φιλολογίας: Από των αρχών μέχρι του τέλους των ελληνιστικών χρόνων. Μετάφρ. Π. Ξένος. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.