1.4. Οι Κυνικοί και οι Σκεπτικοί

Ιδρυτής της κυνικής φιλοσοφίας θεωρείται ο Αντισθένης (445-365 π.Χ.), όμως η θρυλική μορφή που ταυτίστηκε όσο κανείς με την δηκτική και επικριτική πλευρά της φιλοσοφικής αυτής στάσης είναι ο Διογένης από τη Σινώπη (412-323 π.Χ.). Ο Διογένης έμεινε στην ιστορία για τον ασκητικό τρόπο ζωής του και για τα πνευματώδη ανέκδοτα που αποδίδονται σε αυτόν — ήταν αυτός που ζούσε μέσα σε ένα πιθάρι και κυκλοφορούσε τη μέρα κρατώντας ένα φανάρι επειδή «αναζητούσε», καθώς έλεγε, «έναν τίμιο άνθρωπο».

Οι Κυνικοί υποστήριζαν ότι ο άνθρωπος έπρεπε να ζει σύμφωνα με την αρετή η οποία με τη σειρά της προκύπτει από την ίδια τη φύση — παράλληλα αρνούνταν κάθε υλικό πλούτο, την επιδίωξη της δόξας ή οποιασδήποτε κοσμικής εξουσίας. Ο Κυνισμός υπήρξε μια πολύ ζωντανή φιλοσοφική στάση καθόλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής, κυρίως γιατί έδειχνε τον δρόμο προς την ατομική ευτυχία σε έναν απρόσωπο κόσμο, ενώ λέγεται ότι η ιδέα του «κοσμοπολιτισμού» ήταν μία από τις επινοήσεις του Διογένη.

Οι απαρχές της σκεπτικής φιλοσοφίας ανάγονται στον Πύρρωνα τον Ήλειο (360-270 π.Χ.), έναν φιλόσοφο και ιερέα που ακολούθησε τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία του μέχρι την Ινδία. Εκεί λέγεται ότι ήρθε σε επαφή με τις ανατολικές φιλοσοφίες, υπό την επίδραση των οποίων διαμόρφωσε έναν τρόπο ζωής απομόνωσης, γαλήνης και αταραξίας. Ο Πύρρων, που έδωσε το όνομά του στο φιλοσοφικό ρεύμα του Πυρρωνισμού, δεν άφησε γραπτά κείμενα. Τη διδασκαλία του ενέταξε σε σατιρικούς στίχους ο μαθητής του Τίμων ο Φλειάσιος και κατέγραψε ο φιλόσοφος του 2ου μ.Χ. αιώνα Σέξτος Εμπειρικός.

Οι Πυρρωνιστές αμφισβήτησαν κάθε είδους δόγμα, αλλά και την κατάκτηση της αλήθειας καθεαυτήν: οι εμπειρίες και τα φαινόμενα είναι οι μόνοι τρόποι μέσω των οποίων ο άνθρωπος μπορεί να έρθει σε επαφή με τα πράγματα, ενώ η βαθύτερη ουσία τους παραμένει άγνωστη. Σταδιακά, ο Πυρρωνισμός κατέληξε να σημαίνει τον σχετικισμό και την αμφισβήτηση (του καλού και του κακού, της γνώσης, της αλήθειας) και γρήγορα επηρέασε την πλατωνική Ακαδημία και την έφερε σε αντιπαράθεση με τους Στωικούς. Ο ακαδημαϊκός σκεπτικισμός σήμαινε την απουσία οποιασδήποτε βεβαιότητας και την ανάπτυξη της διαλεκτικής και της επιχειρηματολογίας για την υποστήριξη ακόμη και διαμετρικά αντίθετων θέσεων — σε αυτό το σημείο προσέγγιζε κάποια από τα διδάγματα των Σοφιστών.

Κείμενα:

· Διογένης Λαέρτιος 6.20-81 (Bίος και ανεκδοτολογία σχετικά με τον Διογένη τον Κυνικό)

· Σέξτος Εμπειρικός, Πυρρώνειοι ὑποτυπώσεις (Oι βασικές αρχές του πυρρωνισμού)

Βιβλιογραφία:

· A.A. Long. 1990. Η ελληνιστική φιλοσοφία. Μετάφρ. Σ. Δημόπουλος, Μ. Δραγώνα & Μονάχου. Αθήνα: ΜΙΕΤ, 129-176.

· R.W. Sharples. 2002. Στωικοί, επικούρειοι και σκεπτικοί. Μετάφρ. Μ. Λυπουρλή & Γ. Αβραμίδης. Αθήνα: Θύραθεν.