2.1. Ελληνόγλωσσες μελέτες (πρωτότυπες και μεταφρασμένες)

Όπως και στην περίπτωση των εκδόσεων και των μεταφράσεων, οι μελέτες για την ελληνιστική περίοδο και γραμματεία που διατίθενται στο ελληνικό κοινό (συνήθως σε μετάφραση και σπάνια πρωτότυπες συμβολές) υπολείπονται σημαντικά σε αριθμό σε σχέση με όσες αφορούν αντίστοιχα την αρχαϊκή και κλασική περίοδο.

Για την ιστορία της ελληνιστικής περιόδου διαθέτουμε σημαντικές προσεγγίσεις από ξένους μελετητές. Πλάι στο έργο αναφοράς Ο ελληνιστικός κόσμος του F.W. Walbank (επιμ. Λ. Μανωλόπουλος & Π. Νίγδελης, Θεσσαλονίκη 1999, 2η έκδοση), ξεχωρίζουν δύο επιστημονικές μελέτες που καλύπτουν όλο το φάσμα του ελληνιστικής ιστορίας και πολιτισμού, του H. Gehrke (μετάφρ. Ά. Χανιώτης, Αθήνα, ΜΙΕΤ 2000) και του G. Shipley Ο ελληνικός κόσμος μετά τον Αλέξανδρο (μετάφρ. Μ. Ζαχαριάδου, Αθήνα, ΜΙΕΤ 2012). Στην επινόηση του όρου «Ελληνισμός» από τον Johann Gustav Droysen αναφέρεται η μελέτη του L. Canfora Ελληνισμός. Ερμηνεία της Αλεξανδρινής εποχής (μετάφρ. Σ. Μαρκέτος, Αθήνα, Αλεξάνδρεια 1992). Ειδικά για τον κρίσιμο ρόλο που διαδραμάτισε η Αλεξάνδρεια στην ιστορία και την κουλτούρα της ελληνιστικής εποχής υπάρχει η μελέτη του A. Bernand Αλεξάνδρεια των Πτολεμαίων (μετάφρ. Α. Καλλέγια-Γαδ, Αθήνα 1997).

Μια συνολική επισκόπηση της ελληνιστικής ποίησης, με έμφαση σε θέματα ύφους και ποιητικής, γραμμένη από τους κορυφαίους ελληνιστικούς φιλολόγους Richard Hunter και Marco Fantuzzi είναι ο τόμος Ο Ελικώνας και το Μουσείο: Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου (μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια, Αθήνα, Πατάκης 2002). Ο G.O. Hutchinson στο έργο Ελληνιστική ποίηση (μετάφρ. Λ. Χατζηκώστα, Αθήνα, Καρδαμίτσα 2007) εξετάζει μεμονωμένα τους μείζονες ελληνιστικούς ποιητές, τον Καλλίμαχο, τον Απολλώνιο και τον Θεόκριτο, τον Άρατο, τον Ηρώδα, τον Λυκόφρονα, τον Ασκληπιάδη, αλλά και τον αντίκτυπό τους στη ρωμαϊκή ποίηση. Σημαντική ελληνική συμβολή είναι ο συλλογικός τόμος Αλεξανδρινή Μούσα: Συνέχεια και νεωτερισμός στην ελληνιστική ποίηση σε επιμέλεια Φ.Π. Μανακίδου & Κ. Σπανουδάκη (Αθήνα, Gutenberg 2008) που καλύπτει όλο το φάσμα της ελληνιστικής ποίησης και των σύγχρονων θεωρητικών τάσεων που επικρατούν στον χώρο της ελληνιστικής φιλολογίας. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην Ανθολογία ελληνιστικής ποίησης του Neil Hopkinson (μετάφρ. Α. Τάτση, Αθήνα, Μεταίχμιο 2005), ένα έργο αναφοράς στον αγγλοσαξωνικό ακαδημαϊκό χώρο, όπου τα υπό ανθολόγηση κείμενα συνοδεύονται από εισαγωγή και εκτενές φιλολογικό υπόμνημα.

Αξίζει να αναφερθούν και κάποιες ειδικότερες μελέτες. Η ποιητική των Ρωμαίων «Νεωτέρων» του Θ.Δ. Παπαγγελή (Αθήνα, ΜΙΕΤ 1994), αν και έχει ως θέμα της τη ρωμαϊκή ανάγνωση της ελληνιστικής ποίησης, προσφέρει μια εξαιρετική εισαγωγή στις αισθητικές αρχές της Αλεξανδρινής νεωτερικότητας. Οι ελληνιστικές παραλλαγές του Τρωικού μύθου, σε συνάρτηση με τα νέα λογοτεχνικά είδη και την αλεξανδρινή ποιητική, είναι το θέμα της μελέτης Η άρνηση του έπους: Όψεις του Τρωικού μύθου στην ελληνιστική ποίηση (Αθήνα, Πατάκης 2004) της Ε. Σιστάκου. Τέλος, για την εξέλιξη της κωμωδίας κατά την ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο έχουμε τη μελέτη του R. Hunter Η νέα κωμωδία στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη (μετάφρ. Β. Φυντίκογλου, Αθήνα, Καρδαμίτσα 1994).

Η ερμηνεία της ελληνιστικής ποίησης είναι λειψή, αν δεν ληφθούν υπόψη σημαντικές παράμετροι, όπως η φιλολογία, η τέχνη και η φιλοσοφία της εποχής. Για τις απαρχές και την ακμή της ελληνιστικής φιλολογίας κλασικό παραμένει το έργο του Rudolf Pfeiffer Ιστορία της κλασικής φιλολογίας: Από των αρχών μέχρι του τέλους των ελληνιστικών χρόνων (μετάφρ. Π. Ξένος, Αθήνα, Ακαδημία Αθηνών 1972). Οι αισθητικές τάσεις και οι διάφορες μορφές τέχνης που ευδοκίμησαν στην ελληνιστική εποχή αναλύονται συστηματικά στη θεμελιώδη μελέτη Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή του J.J. Pollitt (μετάφρ. Α. Γκαζή, Αθήνα, Παπαδήμας 1999) με πλούσια εικονογράφηση. Τέλος, εξαιρετική είναι η μελέτη του A.A. Long Η ελληνιστική φιλοσοφία (μετάφρ. Στ. Δημόπουλος & Μ. Δραγώνα-Μονάχου, Αθήνα, ΜΙΕΤ 1997).