2.4. Επιστροφή στην παιδικότητα

Η παιδική ηλικία αποτελεί μια κρίσιμη παράμετρο στη θεματική ανανέωση της ελληνιστικής ποίησης. Η παιδικότητα ανακοινώνεται ήδη προγραμματικά ως ποιητολογική μεταφορά στον Πρόλογο των Αιτίων του Καλλιμάχου [Καλλίμαχος, Αίτ. απ.1, μετάφραση Θ.Δ. Παπαγγελής, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 157]:

Μου καταμαρτυρούν ότι δεν άπλωσα ποίημα ενιαίο και συνεχές σε πολλές χιλιάδες στίχους περί βασιλέων και ηρώων, αλλά κλώθω, λέει, του τραγουδιού το νήμα λιγοστό σαν το μικρό παιδί, ενώ μετράω δεκαετίες ουκ ολίγες.

Η μεταφορά αποκτά βιογραφική διάσταση, όταν λίγους στίχους παρακάτω ο Καλλίμαχος τοποθετεί τη συνάντησή του με τον Απόλλωνα και τις Μούσες όταν ήταν ακόμη νεαρός (ἀρτιγένειος ὤν όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν τα αρχαία σχόλια).

Ήρωες αλλά και θεοί σε παιδική ηλικία κατακλύζουν την ποίηση του Καλλιμάχου. Η παιδούλα Άρτεμη που ζητάει χατίρια από τον πατέρα Δία καθισμένη στα γόνατά του είναι μια από τις πιο δροσερές εικόνες της ελληνιστικής ποίησης [Καλλίμαχος, Ύμν. Άρτ. 1-86, μετάφραση Θ. Παπαθανασόπουλος, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 158]:

Αρχίζουμε από τότε, στου πατέρα της που κάθονταν τα γόνατα, παιδάκι ακόμα κι έτσι στον πατέρα της μιλούσε: Αιώνια δώσ' μου παρθενιά και κάμε να με κράζουν μ' ονόματα πολλά που ο Φοίβος να μη μου παραβγαίνει…

Μία άλλη όψη συνδέεται με τον ήρωα σε νεανική ηλικία, πριν την παγίωση του προσώπου του από τη μυθική παράδοση. Μία τέτοια περίπτωση είναι ο έφηβος Θησέας, ο οποίος στο επύλλιο Ἑκάλη εμφανίζεται, σαν άλλος Τηλέμαχος, να αναζητά την ταυτότητά του κατά τη συμβολική του μετάβαση από την Τροιζήνα (τόπο ανατροφής του από τον Πιτθέα) προς την Αθήνα (όπου βασίλευε ο αληθινός πατέρας του Αιγέας).

Στον Θεόκριτο η παιδική και νεανική ηλικία εναρμονίζονται με το πνεύμα της ποίησής του, αυτόν τον συνδυασμό χάρης και αφέλειας που χαρακτηρίζει τους ήρωές του. Στο 24ο Ειδύλλιο Ἡρακλίσκος συναντούμε τον Ηρακλή ακόμη στη βρεφική κούνια αντιμέτωπο με δύο τεράστιους δράκοντες που του στέλνει η Ήρα∙ οι εικόνα του χαριτωμένου βρέφους που πνίγει τα φίδια είναι χωρίς αμφιβολία εμπνευσμένη από τα πολυάριθμα ελληνιστικά αγάλματα που απεικονίζουν μικρά παιδιά. Εντελώς διαφορετική είναι η εντύπωση που προκαλείται όταν ο Θεόκριτος παρουσιάζει το ανέμελο παρελθόν ηρώων γνωστών από την προηγούμενη ποίηση. Έτσι ο τερατώδης Κύκλωπας της Οδύσσειας μεταμορφώνεται στον ρομαντικό εραστή της Νύμφης Γαλάτειας στο Ειδύλλιο 11, ενώ ο Μενέλαος και η Ελένη εξυμνούνται σαν ένα ευτυχισμένο νιόπαντρο ζευγάρι στο Ειδύλλιο 18 Ἑλένης ἐπιθαλάμιος.

Εξάλλου ελληνιστικής επίνοιας είναι οι όλοι οι ωραίοι έφηβοι, ο Ύλας, ο Νάρκισσος, ο Υάκινθος, ο Γανυμήδης, και μαζί ο φτερωτός θεός Έρωτας που στοιχειώνουν την ελληνορωμαϊκή ποίηση και αργότερα γίνονται συνώνυμο του αισθητισμού.

Κείμενα:

· Καλλίμαχος, Πρόλογος των Αιτίων (Ο ποιητής σαν μικρό παιδί)

· Καλλίμαχος, Ύμν. Άρτ. 1-86 (Η παιδική ηλικία της Άρτεμης)

· Καλλίμαχος, Ἑκάλη (Ο Θησέας έφηβος)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 11 Κύκλωψ (Ο ερωτευμένος Πολύφημος)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 18 Ἑλένης ἐπιθαλάμιος (Οι γάμοι Μενελάου και Ελένης)

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 24 Ἡρακλίσκος (Ο Ηρακλής βρέφος)

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 309-339.