3. Οι εικαστικές τέχνες

3.1. Μνημειώδεις διαστάσεις και μικροτεχνία

Η ελληνιστική αισθητική, που διακρίνει εξίσου τέχνη και ποίηση, χαρακτηρίζεται από αντιφατικές τάσεις. Μοιρασμένη ανάμεσα στο μπαρόκ και το ρεαλιστικό, το παθητικό και το κωμικό, την απεικόνιση των ηγεμόνων και την αναπαράσταση της φύσης, η ελληνιστική τέχνη παρουσιάζει μια πλούσια φυσιογνωμία. Μία από τις αντιφάσεις της είναι η ταυτόχρονη προτίμηση για το μνημειώδες, το μεγαλόπρεπο και το κολοσσιαίο και, από την άλλη, για το εκλεπτυσμένο και το μικροσκοπικό.

Η πρώτη τάση εκδηλώθηκε με ένταση, όπου υπήρχε ανάγκη για επίδειξη πλούτου και μεγαλοπρέπειας — δηλαδή στα νέα αστικά κέντρα και τις αυλές των μοναρχών. Και όπως οι Πτολεμαίοι φιλοδόξησαν να κάνουν την Αλεξάνδρεια πνευματική μητρόπολη του αρχαίου κόσμου, οι Ατταλίδες θέλησαν να κάνουν την Πέργαμο κέντρο της μνημειακής και αστικής αρχιτεκτονικής, μια νέα Αθήνα κολοσσιαίων διαστάσεων. Μοναδικό θεωρείται το σχέδιο της πόλης που, ξεκινώντας από την Ακρόπολη και φτάνοντας πολύ πιο χαμηλά, στην κοιλάδα του Κάϊκου, δίνει την εικόνα της δύναμης και του πλούτου. Η Πέργαμος δεν είναι απλώς χτισμένη αμφιθεατρικά, αλλά τα διάφορα τμήματά της —η αγορά, το γυμνάσιο, το θέατρο, ο ναός, η βιβλιοθήκη, τα ανάκτορα— δημιουργούν έντονες θεατρικές και δραματικές εντυπώσεις. Ανάμεσα στα μνημεία ξεχωρίζει ο επιβλητικός Βωμός (πιθανότατα αφιερωμένος στον Δία) με την περίφημη ζωφόρο που απεικονίζει τη Γιγαντομαχία αποτελούμενη από περισσότερες από 100 ανάγλυφες μορφές και τη μικρότερη ζωφόρο με σκηνές από τον μύθο του Τήλεφου.

Αντίστοιχα «μνημειώδεις» διαστάσεις είχαν δύο διάσημα έργα της ελληνιστικής εποχής. Το πρώτο είναι ο ναός του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Μ. Ασίας, ένας τόπος λατρείας που λειτουργούσε και σαν μαντείο του θεού, ανάλογο σε φήμη με αυτό των Δελφών — το μαντείο, αν και υπήρχε ήδη στα αρχαϊκά χρόνια, καταστράφηκε από τους Πέρσες το 494 π.Χ. και ανοικοδομήθηκε, με μεγαλύτερη ακόμη λαμπρότητα, από τον Αλέξανδρο. Το δεύτερο, καθαρά ελληνιστικό δημιούργημα, είναι ο λεγόμενος «Κολοσσός της Ρόδου», που κατασκευάστηκε στις αρχές του 3ου αι. στην είσοδο του λιμανιού της Ρόδου. Το άγαλμα, που θεωρείται ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, είχε ύψος 30 μέτρων και απεικόνιζε τον μυθικό Τιτάνα Ήλιο.

Το άλλο άκρο του «όγκου» υπήρξε η επιδίωξη της «λεπτότητας», ενός αισθητικού ιδεώδους που στην ποίηση εισηγήθηκε ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος και στην τέχνη εκφράστηκε μέσω της μικροτεχνίας. Ιδιαίτερη αδυναμία είχαν τόσο οι καλλιτέχνες όσο και οι πλούσιοι μονάρχες στις μινιατούρες είτε επρόκειτο για λεπτουργημένα κοσμήματα είτε για μικροσκοπικά ειδώλια είτε για επεξεργασμένους πολύτιμους λίθους. Ένα παράδειγμα συνάντηση μικροτεχνίας και λογοτεχνίας είναι τα επιγράμματα του Ποσειδίππου που προορίζονταν για εγχάραξη πάνω σε μικροσκοπικούς πολύτιμους λίθους, τα επονομαζόμενα Λιθικά.

Κείμενα:

· Ποσείδιππος, Λιθικά

· Θεόκριτος, Ειδύλλιο 1 Θύρσις ὴ Ὠιδή (H περιγραφή του κισσυβίου)

Βιβλιογραφία:

· J.J. Pollitt. 1999. Η τέχνη στην ελληνιστική εποχή. Μετάφρ. Α. Γκαζή. Αθήνα: Παπαδήμας.