1. Επική ποίηση

1.1. Το μυθολογικό έπος

Η επική ποίηση, ένα από τα τρία βασικά γένη της ποίησης μαζί με τη δραματική και τη λυρική, γίνεται πεδίο αισθητικών αντιπαραθέσεων κατά την ελληνιστική περίοδο. Το έπος αμφισβητήθηκε κυρίως από τον λόγιο ποιητή και εμπνευστή της νεωτερικής ποιητικής Καλλίμαχο τον Κυρηναίο, ο οποίος απέρριπτε την αφήγηση ηρωικών πράξεων σε πολλούς στίχους [Καλλίμαχος, Αίτ. απ.1, μετάφραση Θ.Δ. Παπαγγελής, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 157]∙ σύμφωνα μάλιστα με την αρχαία βιογραφική παράδοση, η άρνησή του να συγγράψει ηρωικό έπος τον έφερε σε ευθεία σύγκρουση με τον νεότερο σύγχρονό του, ίσως και μαθητή του, Απολλώνιο τον Ρόδιο.

Κατά την ελληνιστική εποχή λοιπόν, κατά την οποία αναθεωρούνται τα παραδοσιακά λογοτεχνικά είδη και εισάγονται νέες ποιητικές φόρμες, ο Απολλώνιος ο Ρόδιος αποτελεί μια εξαιρετική περίπτωση επικού ποιητή που θέλησε να μιμηθεί δημιουργικά την παράδοση του ομηρικού έπους. Έγραψε τα Αργοναυτικά, ένα έπος σε 4 βιβλία συνολικά 6000 περίπου στίχων, στο οποίο αφηγείται την αργοναυτική εκστρατεία στο σύνολό της: πώς ο Πελίας ανέθεσε στον Ιάσονα να του φέρει το Χρυσόμαλλο Δέρας από την Κολχίδα∙ πώς ο Ιάσονας συγκέντρωσε γύρω του τους ήρωες και ξεκίνησε με την Αργώ για το μεγάλο ταξίδι; πώς ο Ιάσονας κατάφερε να πάρει το Δέρας από τον βασιλιά της Κολχίδας Αιήτη με τη βοήθεια της κόρης του, της μάγισσας Μήδειας∙ πώς ο Ιάσονας μαζί με τη Μήδεια και τους Αργοναύτες παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής∙ πώς τελικά η ερωτική σχέση Ιάσονα και Μήδειας ολοκληρώνεται με γάμο και οι ήρωες επιστρέφουν στην Ιωλκό.

Ο καμβάς των Αργοναυτικών είναι αναμφίβολα ομηρικός. Ο Απολλώνιος γράφει σε δακτυλικό εξάμετρο και ομηρική διάλεκτο, αξιοποιώντας όλα τα παραδοσιακά στοιχεία του έπους, όπως η λογοτυπική γλώσσα, το προοίμιο, οι παρομοιώσεις, οι περιγραφές και οι τυπικές σκηνές. Ακόμη και θεματικά ο Απολλώνιος τονίζει τους δεσμούς του με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, με την πρώτη όταν ενθέτει στο έπος του καταλόγους με ονόματα ηρώων ή περιγράφει μάχες και με τη δεύτερη όταν αφηγείται τον νόστο των Αργοναυτών ξαναγράφοντας τις βασικές περιπέτειες του Οδυσσέα. Ωστόσο, τα Αργοναυτικά αποτελούν και δείγμα μοντέρνου έπους, με κύριο γνώρισμα την υποχώρηση του ηρωικού στοιχείου (ο Ιάσονας είναι το πρότυπο του αντιήρωα καθώς έρχεται σε αντίθεση με αρχαϊκούς ήρωες όπως ο Ηρακλής), αφού η αληθινή πρωταγωνίστρια του έπους είναι η Μήδεια. Παράλληλα, η έμφαση στο θέμα του έρωτα και την ψυχοπαθολογία του φέρνει πολύ κοντά τον Απολλώνιο στη Μήδεια του Ευριπίδη [Απολλώνιος, Αργ. 3.947-972, ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΑΕ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ 164]. Δύο ακόμη στοιχεία, η λογιότητα που αποτυπώνεται σε μυθολογικές και γεωγραφικές παρεκβάσεις καθώς και σε μια σειρά από αίτια, και επίσης οι έμμεσες αναφορές (κυρίως δια του προσωπείου του Απόλλωνα) στον Πτολεμαίο Φιλάδελφο παραπέμπουν σαφέστατα στην αλεξανδρινή ποιητική.

Εκτός από τον Απολλώνιο, στον οποίο ανήκει το μοναδικό ολοκληρωμένο ηρωικό έπος της αρχαιότητας ανάμεσα στον Όμηρο και στην Αινειάδα του Βιργιλίου, υπήρξαν και άλλοι ποιητές που έγραψαν έπη, δηλαδή εξαμετρικά ποιήματα, με μυθολογικό θέμα. Στον απόηχο των Αργοναυτικών γράφεται το πιο γνωστό από αυτά, το χαμένο πλέον μυθολογικό έπος Ηράκλεια, του Ριανού από την Κρήτη (γεν. 275 π.Χ.).

Κείμενα:

· Απολλώνιος, Αργ. 1.1-4 (Προοίμιο)

· Απολλώνιος, Αργ. 1.20-233 (Κατάλογος ηρώων)

· Απολλώνιος, Αργ. 1.721-773 (Περιγραφή του μανδύα του Ιάσονα)

· Απολλώνιος, Αργ. 2.528-647 (Το πέρασμα από τις Συμπληγάδες)

· Απολλώνιος, Αργ. 3.1-5 (Επίκληση στην Ερατώ)

· Απολλώνιος, Αργ. 3.744-824 (Το δίλημμα της Μήδειας)

· Απολλώνιος, Αργ. 4.452-1169 (Κίρκη, Σειρήνες, Σκύλλα, Χάρυβδη, Πλαγκτές, Φαίακες)

Βιβλιογραφία:

· M. Fantuzzi & R. Hunter. 2002. Ο Ελικώνας και το Μουσείο. Η ελληνιστική ποίηση από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου έως την εποχή του Αυγούστου. Μετάφρ. Δ. Κουκουζίκα & Μ. Νούσια. Αθήνα: Πατάκης, 162-225.

· N. Hopkinson. 2005. Ανθολογία ελληνιστικής ποίησης. Μετάφρ. Α. Τάτση. Αθήνα: Μεταίχμιο, 228-252.

· G.O. Hutchinson. 2007. Ελληνιστική ποίηση. Μετάφρ. Λ. Χατζηκώστα. Αθήνα: Καρδαμίτσα, 99-157.

· Φ.Π. Μανακίδου & Κ. Σπανουδάκης (επιμ.). 2008. Αλεξανδρινή Μούσα. Συνέχεια και νεωτερισμός στην ελληνιστική ποίηση. Αθήνα: Gutenberg, 221-272.