Ε2.3. Σαφήνεια

(σαφήνεια, perspicuitas)

Η αρετή της σαφήνειας διακρίνει τον λόγο που κατανοούν όχι μόνο οι ειδικοί αλλά και οι αδαείς (Κοϊντιλιανός, Institutio oratoria 8.2.22). Η συγκεκριμένη αρετή θα πρέπει να διέπει, όπως και η αρετή του πρέποντος, όλα τα έργα του ρήτορα. Στη σαφήνεια του περιεκτικού και συγκροτημένου τρόπου έκφρασης συμβάλλει η σαφής και εύλογη δομή του λόγου, η απουσία ελλείψεων και πλατειασμών, η καθαρή, εκφραστική και κατάλληλα χρωματισμένη εκφώνηση όπως και η ενδεδειγμένη κίνηση και γλώσσα του σώματος. Η σκοτεινότητα συνιστά καταρχήν το σφάλμα που βρίσκεται στον αντίποδα της συγκεκριμένης αρετής. Ωστόσο, μπορεί κάποτε ο ομιλητής να επιδιώκει τη σκοτεινή και αινιγματική διατύπωση, όταν, για παράδειγμα, θα πρέπει να επικοινωνήσει μέσα από υπαινιγμούς με ένα συγκεκριμένο ακροατήριο, χωρίς δηλαδή να γίνει αντιληπτός από το σύνολο των ακροατών (ή των αναγνωστών) του. Υπάρχουν μάλιστα λογοτεχνικά είδη, όπως η σάτιρα, όπου η υπαινικτική-προστατευτική διατύπωση είναι σκόπιμη και μάλιστα αναμενόμενη.

Όταν κάνουμε λόγο για σαφή χρήση κάθε όρου χωριστά, εννοούμε ότι για τη δήλωση κάθε προσώπου, πράγματος ή γεγονότος χρησιμοποιούνται οι αντίστοιχες κατάλληλες, κυριολεκτικές ονομασίες. Ωστόσο, ακόμη και η μεταφορική χρήση της γλώσσας μπορεί να υπηρετεί τη σαφήνεια του λόγου, όταν ένας όρος, δηλαδή η έκφραση μιας εικόνας που μεταφέρεται από άλλο σημασιολογικό περιβάλλον, αποδίδει με ενάργεια ό,τι πρέπει να δηλωθεί.