Β2.3.1. Σενέκας ο Πρεσβύτερος
Ο Σενέκας ο Πρεσβύτερος (Lucius Annaeus Seneca Maior, πιθ. 55 π.Χ.-39/40 μ.Χ.), πατέρας του Σενέκα του Φιλοσόφου, ρήτορας αλλά πιθανότατα όχι δικηγόρος, καταγόταν από πλούσια οικογένεια Ιππέων της Ισπανίας. Έμεινε δύο φορές για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα στη Ρώμη. Γράφει στα χρόνια του Καλιγούλα (37-41). Άκουσε τους μεγαλύτερους ρήτορες της εποχής του. Τη γνώση μας για πολλά από αυτά τα πρόσωπα την οφείλουμε αποκλειστικά στις δικές του καταγραφές.
Ο Σενέκας ασχολήθηκε με τη ρητορική και την ιστοριογραφία. Στο έργο Oratorum et rhetorum sententiae, divisiones, colores (Ρητόρων και ρητοροδιδασκάλων γνώμες, διαιρέσεις, αποχρώσεις) κατέγραψε ό,τι είχε συγκρατήσει στη μνήμη του από τους λόγους σπουδαίων ομιλητών που είχε ακούσει ο ίδιος. Το έργο αποτελείται από δέκα βιβλία ἀντιλογιῶν (controversiae) με φανταστικά θέματα από την περιοχή της ρητορικής εκπαίδευσης και ένα βιβλίο παραινετικών-συμβουλευτικών λόγων (suasoriae). Οι αντιλογίες πραγματεύονται εβδομήντα τέσσερα θέματα. Στην πραγμάτευση κάθε θέματος προτάσσονται γνῶμαι (sententiae), που έχουν αποφθεγματικό χαρακτήρα και παρουσιάζουν συνοπτικά τη θέση κάθε ρήτορα. Ακολουθούν οι διαιρέσεις (divisiones), που αναδεικνύουν κατά βάσιν τη δομή κάθε λόγου, πώς δηλαδή ο ρήτορας διέκρινε τα επιμέρους ζητήματα που έθετε η υπόθεση (quaestiones).[148] Στο τελευταίο τμήμα κάθε αντιλογίας (colores) ο συγγραφέας δίνει ένα δείγμα της ρητορικής ιδιολέκτου του ομιλητή, της τέχνης και της ιδιαίτερης προσπάθειάς του να διαφωτίσει με τη ρητορική σκευή του το ζήτημα που τον απασχολεί, ή να προβάλει πειστικά κάποιες πλευρές του.[149]
Βιβλιογραφία:
Heinrich Lausberg, Handbuch der literarischen Rhetorik. Eine Grundlegung der Literaturwissenschaft. 3. Auflage 1990. Mit einem Vorwort von Arnold Arens, Στουτγκάρδη1990.
Laurent Pernot. Η ρητορική στηναρχαιότητα. Μετάφραση Ξανθίππη Τσελέντη, Επιμέλεια Βάλια Σερέτη, Δαίδαλος, Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 2005 (τίτλ. πρωτ.: La rhétorique dans l'antiquité, Παρίσι 2000).
148 Ο όρος divisio αποδίδει τη σύνδεση της στάσεως (status) του ζητήματος που τίθεται, με τις αντίστοιχες πίστεις/ἀποδείξεις (probationes) (την κατανομή των ἀποδείξεων στις αντίστοιχες στάσεις). Βλ. σχ. Lausberg 1990, §139, σ. 86.
149 Ο τεχνικός όρος color (χρῶμα) μπορεί να σημαίνει την παρουσίαση του θέματος από τον ομιλητή με την κατάλληλη «σκίαση» («ρετουσάρισμα»), ώστε να καλυφθούν πλευρές που δεν είναι ευνοϊκές και να επιφυλαχθεί το κοινό να επιδείξει διάθεση τιμωρίας (βλ. Κοϊντιλιανό, Institutio oratoria 4.2.88, Ερμογένη, Περὶ ἰδεῶν λόγου 1.12.37 και Lausberg 1990, §329, Pernot 2005, 238 με σημ.). Ωστόσο ο όρος μπορεί να σημαίνει και το στολισμό του λόγου (ornatus), τη γλωσσικά ωραία παρουσίαση του θέματος (Κικέρων, De oratore 3.100 και Lausberg, ό.π. §1061).
