Ε1.5. Αὔξησις-μείωσις
(amplificatio, minutio)
Ο Αριστοτέλης εντάσσει στα ἐνθυμήματα -και όχι στους τόπους (τα στοιχεῖα) των ἐνθυμημάτων- το αὔξειν και το μειοῦν, τη μέθοδο που χρησιμοποιεί ο ομιλητής, για να δείξει ότι κάτι είναι μεγάλο ή μικρό (Ῥητορική 2.26.1403a16-21). Οι όροι θα αποδοθούν στα λατινικά με τους αντίστοιχους amplificatio (αὔξησις, δείνωσις) και minutio (μείωσις, ἐλάττωσις) (Κοϊντιλιανός, Institutio oratoria 8.4.3, 8.4.28). Στην πρώτη περίπτωση δίνεται έμφαση στο αντικείμενο του λόγου, που προβάλλεται ως ιδιαίτερα σημαντικό και σπουδαίο -ο ομιλητής αξιοποιεί γι'αυτόν τον σκοπό το περιεχόμενο και το ύφος του λόγου, τη φωνή του, την έκφρασή του και τη στάση του σώματός του-, ενώ στη δεύτερη η σημασία του περιορίζεται και αποδυναμώνεται. Και οι δύο τακτικές συμβάλλουν στην ενίσχυση της πειθούς.
Τέσσερις είναι οι μορφές της αύξησης:
-η κλιμάκωση (incrementum): η περιγραφή του αντικειμένου του λόγου γίνεται με όρους που έχουν σταδιακά αύξουσα επιτατική σημασία: «Είναι ανοσιούργημα να δέσεις ρωμαίο πολίτη, είναι έγκλημα να τον μαστιγώσεις, είναι σχεδόν πατροκτονία το να τον σκοτώσεις. Τι να πω ότι είναι το να τον σταυρώσεις;» (Κικέρων, In Verrem 2.5.170, Κοϊντιλιανός, Institutio oratoria 8.4.4.).
-η σύγκριση (comparatio): γίνεται σύγκριση με μια λιγότερο σημαντική περίπτωση, ώστε να συμπεράνουμε ἐκ τοῦ ἥσσονος τὸ μεῖζον.
-ο συλλογισμός, το επιχείρημα (ratiocinatio): το συμπέρασμα μιας λογικής διεργασίας συμβάλλει στην εμφατική προβολή της θέσης του ομιλητή.
-η συσσώρευση (congeries): χρησιμοποιείται ένα πλήθος συνωνύμων λέξεων και φράσεων. Hσυσσώρευση ενδέχεται να μην παρουσιάζει μια ιδιαίτερη δομή, μπορεί όμως να έχει τα χαρακτηριστικά της κλίμακας.
Αύξηση επιτυγχάνεται εξάλλου με τη χρήση κοινών τόπων που χρησιμοποιούνται για να ενισχύσουν την προηγούμενη επιχειρηματολογία. Η αύξηση που αποβλέπει στη διέγερση του πάθους ονομάζεται δείνωσις (Κοϊντιλιανός, Institutio oratoria 6.2.24, 8.3.88, 9.2.104). Η αξιοποίησή της αναμένεται ιδιαιτέρως στον επίλογο.
