Δ3. Τα καθήκοντα του ρήτορα
Ο ρήτορας καταφέρνει να υπηρετήσει τον βασικό στόχο του λόγου του, να πείσει το ακροατήριο για την αλήθεια των θέσεών του, διαφωτίζοντας και διδάσκοντάς το, τέρποντάς το, συγκινώντας το. Η διδασκαλία (docere), η τέρψη, η καλλιέργεια ήπιων συναισθημάτων και ευνοϊκής διάθεσης (delectare, conciliare), η συγκίνηση (movere, concitare), οι τρόποι δηλαδή με τους οποίους ο ομιλητής πετυχαίνει τον στόχο του, αναγνωρίζονται ως (βασικά και κύρια) καθήκοντα του ρήτορα (officia oratoris) (Κικέρων, De oratore 2.121).
Σε καθένα από αυτά αντιστοιχεί —με βάση την αρχή του πρέποντος (decorum)— συγκεκριμένο είδος ύφους (Κικέρων, Orator 21.69). Άλλωστε με βάση τη σχέση που συνδέει το συγκεκριμένο κάθε φορά ύφος με συγκεκριμένο τμήμα του λόγου μπορούμε να πούμε ότι ισχύουν γενικά οι ακόλουθες αντιστοιχίες:
|
Καθήκοντα ρήτορα διδάσκειν τέρπειν ἐξιστάναι |
Τμήμα του λόγου προοίμιον, διήγησις-ἀπόδειξις διήγησις-ἀπόδειξις ἐπίλογος |
Ύφος ἰσχνόν μέσον μεγαλοπρεπές |
Σε κάθε είδος λόγου αντιστοιχούν εξάλλου ιδιαίτερα καθήκοντα: στο δικανικό γένος ο ομιλητής οφείλει με βάση τη θέση του να συντάξει μια κατηγορία ή μια ἀπολογία· στο συμβουλευτικό γένος καθήκον του ρήτορα είναι να προτρέψει (συντάσσει τότε μια προτροπή) ή να αποτρέψει (ο λόγος του χαρακτηρίζεται ως ἀποτροπή)· στην περίπτωση του επιδεικτικού γένους ο ρήτορας καλείται να εγκωμιάσει (ἔπαινος). Στο ίδιο όμως γένος ανήκουν και λόγοι που ψέγουν εμφατικά ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα (ψόγος, -οι) - όταν ο ρήτορας πραγματεύεται ένα θέμα που χαρακτηρίζεται γενικά ως κακό/αισχρό ή αξιόμεμπτο (αἰσχρόν).
