Δ2.1. Η εύρεση του υλικού

(εὕρεσις, inventio)

Ο όρος εὕρεσις σημαίνει την εύρεση των ιδεών και του υλικού που μπορούν να παρουσιαστούν και να αναπτυχθούν σε σχέση με ένα ζήτημα, ώστε να είναι πειστική η πραγμάτευσή του. Για να φτάσει βεβαίως κανείς σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να μελετήσει εντατικά και σε βάθος όλες τις διαστάσεις του θέματος που πρόκειται να πραγματευτεί. «Αμέσως μόλις κατανοήσω σε βάθος μια υπόθεση» γράφει ο Κικέρωνας «διαπιστώνω ποιά είναι η αιτία της διαμάχης, ποιό ακριβώς είναι το ερώτημα που τίθεται» (De oratore 2.104). Μετά τον εντοπισμό αυτού του σημείου ο ρήτορας μπορεί να συνθέσει τους κατάλληλους συλλογισμούς και τα αντίστοιχα ισχυρά επιχειρήματα.

Επομένως η εύρεση προϋποθέτει την κατανόηση του θέματος (intellectio) και προηγείται της διάταξης του υλικού που έχει στη διάθεσή του ο ρήτορας (τάξις, dispositio). Ωστόσο τα όρια μεταξύ των δύο εργασιών δεν είναι απολύτως ευκρινή. Έτσι ως μέρος της εὑρέσεως αντιμετωπίζεται η εκτίμηση της βαρύτητας, της ιδιαίτερης αποδεικτικής αξίας κάθε επιχειρήματος και κάθε συλλογισμού, όπως και η ιδιαίτερη λειτουργία του (αν για παράδειγμα αποβλέπει να συγκινήσει συναισθηματικά το κοινό ή αν ο ίδιος ο συλλογισμός απαιτεί επιπλέον επιμέρους επιχειρήματα). Είναι όμως προφανές ότι η ποιότητα και ταυτότητα κάθε επιχειρήματος συνδέεται άμεσα με τη θέση του μέσα στον λόγο - τα πιο ισχυρά και εντυπωσιακά επιχειρήματα θα πρέπει να τοποθετούνται στην αρχή και στο τέλος τoυ (Κικέρων, De oratore 2.314).^[214]

Αν τώρα αναρωτιέται κανείς ποιές είναι οι προϋποθέσεις, για να πετύχει ο ρήτορας σε αυτό το στάδιο της εργασίας του τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα, η απάντηση είναι ότι θα πρέπει να ενισχύσει και να ενεργοποιήσει με μεγάλη επιμέλεια, αφοσίωση και μελέτη τη φυσική του προδιάθεση, το ταλέντο του, που θεωρείται απολύτως απαραίτητο και δεν διδάσκεται από καμία τέχνη. Η τέχνη θα διδάξει βεβαίως με τρόπο συστηματικό τις πηγές άντλησης των επιχειρημάτων (τους τόπους των επιχειρημάτων, loci). Ωστόσο, μόνο μέσα από την ακρόαση, την παρατήρηση, τον δημιουργικό αναστοχασμό θα αποφύγει ο ρήτορας την πνευματική νωθρότητα και την κουραστική και μονότονη εφαρμογή των τυπικών τεχνικών παραγγελμάτων (πρβλ. Κικέρωνα, De oratore 2.117).

Βιβλιογραφία:

Gert Ueding & Bernd Steinbrink, Grundriß der Rhetorik. Geschichte - Technik - Methode, 3., überarbeitete und erweiterte Auflage, Verlag J. B. Metzler, Στουτγκάρδη, Βαϊμάρη 1994.