ΓΑΝΥΜΗΔΗΣ

(αστερισμός)

βλ. και ΑΕΤΟΣ

Και από τον Εριχθόνιον των Τρώων βασιλέας

ο Τρως γεννήθη και απ' αυτόν τρία λαμπρά βλαστάρια

ο Ίλος, ο Ασσάρακος και ο ισόθεος Γανυμήδης,

που εγεννήθη των θνητών ο πρώτος για το κάλλος,

που τον σηκώσαν οι θεοί για κείνα του τα κάλλη

να ζει μ' αυτούς αθάνατος και κεραστής του Δία.

Γεννά και ο Ίλος τον λαμπρόν Λαομέδοντα […]

(Όμ., Ιλ. Υ 232-237, Μετ. Ι. Πολυλάς)

Το γενεαλογικό δέντρο του Γανυμήδη παρουσιάζει διάφορες εκδοχές για τον πατέρα του, άλλες φορές φέρνοντάς τον πιο κοντά στις απαρχές της Τροίας και τον Δάρδανο, άλλες φορές κατεβάζοντάς τον και φέρνοντάς τον πιο κοντά στην Τροία και τον Τρωικό πόλεμο· μάλιστα λεγόταν ότι το μίσος της Ήρας για τους Τρώες οφειλόταν στην απαγωγή του νέου από τον άνδρα της (Βιργ., Αιν. 1.28).

Σύμφωνα με τον Όμηρο, ο Γανυμήδης ήταν γιος του Τρώα και της Καλλιρρόης, κόρης του θεού ποταμού της Τροίας Σκάμανδρου, και ο ωραιότερος από τους θνητούς. Άλλες παραδόσεις τον θέλουν γιο του Εριχθόνιου (του παππού του στην ομηρική γενεαλογία) ή του Λαομέδοντα (του ανεψιού του στην ομηρική γενεαλογία), του Ίλου ή του Ασσάρακου (των αδελφών του στην ομηρική γενεαλογία). Ο Γανυμήδης, όπως και άλλοι βασιλόπαιδες, έβοσκε τα κοπάδια του πατέρα του στα βουνά γύρω από την Τροία, όταν τον είδε ο Δίας. Η ομορφιά του έφηβου τράβηξε τον θεό και τον απήγαγε. Σύμφωνα με μια παράδοση ο Δίας πήρε τη μορφή του αετού ή έστειλε το αγαπημένο του πουλί και μετέφερε τον νέο στον Όλυμπο, που επιφορτίστηκε με τη δουλειά του οινοχόου, να ρίχνει δηλαδή νέκταρ στο ποτήρι του Δία, αντικαθιστώντας τη θεότητα της νιότης Ήβη σε αυτό το έργο. Στον απαρηγόρητο πατέρα του Γανυμήδη, τον Τρώα, ο Δίας χάρισε τα περίφημα άλογά του, αυτά που μόνο θεοί είχαν και που στη συνέχεια έγιναν η αιτία να θανατωθεί από τον Ηρακλή ο βασιλιάς της Τροίας Λαομέδοντας· ή ένα χρυσό κλήμα, έργο του Ήφαιστου, στον άλλο υποτιθέμενο πατέρα του Γανυμήδη, τον Λαομέδοντα. Μεταγενέστερες εκδοχές θέλουν τον Δία να δέχεται πιέσεις από την Ήρα και την Ήβη, και γι' αυτό να μεταμορφώνει τον Γανυμήδη σε αστερισμό χαρίζοντας στον αιώνιο έφηβο την αθανασία -τέτευχεν ἀθανασίαν τοῖς ἀνθρώποις ἄγνωστον οὖσαν. Πρόκειται για τον αστερισμό του Υδροχόου -στην ουσία ο Δίας επιφόρτισε τον ευνοούμενό του να κάνει στον ουρανό την εργασία που επιτελούσε στον Όλυμπο. Οὗτος δοκεῖ κεκλῆσθαι ἀπὸ τῆς πράξεως Ὑδροχόος. ἔχων γὰρ ἕστηκεν οἰνοχόην καὶ ἔκχυσιν πολλὴν ποιεῖται ὑγροῦ (Ερατοσθ., Καταστ. 1.26). Η εύνοια του Δία στον Γανυμήδη δεν ωφέλησε καθόλου τους Τρώες, κάτι που προκάλεσε θρηνητική απορία στην Εκάβη· το μίσος της Ήρας εξαιτίας της απαγωγής επικράτησε. Πάντως, ο θεός τίμησε τόσο τον Γανυμήδη όσο και τον αετό που τον άρπαξε τοποθετώντας και τους δυο στον ουρανό -ο αστερισμός του υδροχόου, ο αστερισμός του αετού. (Εικ. 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 129, 130, 131)

Ως απαγωγείς του νέου αναφέρονται και ο Μίνωας ή ο Τάνταλος ή η Ηώς. Ανάλογα με τους απαγωγείς αλλάζει και ο τόπος της απαγωγής: είναι η Ίδη της Τρωάδας, η Κρήτη, η Εύβοια, η Μυσία στο χωριό Αρπάγη ή Αρπάγεια, όνομα ταιριαστό στην απαγωγή. Στην εκδοχή που θέλει τον Τάνταλο ή τον Μίνωα ως απαγωγείς λανθάνει και μια ορθολογιστική ερμηνεία του μύθου. Όταν τον απήγαγε ο Τάνταλος και ο νέος σκοτώθηκε αργότερα σε κυνήγι, ο ερωτευμένος απαγωγέας τον έθαψε στον Όλυμπο. Όταν τον απήγαγε ο Μίνωας και ο νέος αυτοκτόνησε, είπαν στον πατέρα του ότι τον άρπαξε ανεμοστρόβιλος. Με τη δεύτερη εκδοχή, αιτιολογείται η ιδέα της αρπαγής, με την πρώτη (ταφή στον Όλυμπο) αιτιολογείται το ανέβασμα στον Όλυμπο.

Κατά άλλους ο αστερισμός του Αετού είναι ο Μέροπας.