ΑΗΔΟΝΑ

(πουλί, αηδόνι)

Ο μύθος της Αηδόνας θυμίζει τον μύθο της Πρόκνης και του άνδρα της Τηρέα, του γιου τους Ίτυ, της αδελφής της Φιλομήλας και του πατέρα της Πανδίονα. Η Πρόκνη και η Φιλομήλα μεταμορφώθηκαν τελικά σε αηδόνι και χελιδόνι, ενώ ο Τηρέας σε τσαλαπετεινό.

Η Αηδόνα, στον μύθο που κατέγραψε ο Βοίος στην Ορνιθογονία και διέσωσε ο Αντωνίνος Λιβεράλις, ήταν κόρη του Πανδάρεου που κατοικούσε στην περιοχή της Εφέ­σου, σε ύψωμα δίπλα στην πόλη. Αυτόν τον είχε προικίσει η Δήμητρα με την ικανότητα να μην πονάει το στομάχι του, όσο κι αν έτρωγε. Πάντρεψε την κόρη με τον Πολύτεχνο, μαραγκό στο επάγγελμα, από την Κολοφώνα της Λυδίας.

Για πολύ καιρό το ζευγάρι τιμούσε τους θεούς, χαιρόταν τη συμβίωση και την αγάπη τους και απέκτησαν ένα γιο, μονάκριβο, τον Ίτυ. Κάποτε όμως περηφανεύτηκαν ότι αγαπιόντουσαν περισσότερο ακόμη και από την Ήρα και τον Δία. Την αλαζονεία τους χτύπησε η θεά της οικογένειας, η Ήρα· έστειλε την Έριδα που έσπειρε διχόνοια μεταξύ τους όσον αφορά την εργασία που έκαμνε ο καθένας, ποιος την κάνει γρηγορότερα. Ο Πο­λύτεχνος τελείωνε έναν δίφρο άρματος και η Αηδόνα ένα υφαντό και συμφώνησαν όποιος τελει­ώσει πιο γρήγορα, αυτός να αποκτήσει μια υπηρέτρια από τον άλλον. Η Αηδόνα τελείωσε πρώτη, χωρίς να αντιληφθεί ή να υποψιαστεί ότι την πρωτιά της την όφειλε σε παρέμβαση θεού, και μάλιστα της Ήρας. Ο Πολύτεχνος, δυσανασχετώντας με τη νίκη της Αηδόνας, πήγε στον Πανδάρεο και προσποιήθηκε ότι τον έστειλε η Αηδόνα, για να οδηγήσει την αδερφή της Χελιδόνα κοντά της. Ο πατέρας των κοριτσιών, χωρίς να υποπτευθεί τίποτα κακό, του την εμπιστεύτηκε, αλλά εκείνος την ατίμασε σε μια λόχμη, την έντυσε με άλλα ρούχα, την κούρεψε και την απείλησε ότι θα τη σκοτώσει αν ποτέ έλεγε κάτι από αυτά που είχαν συμβεί στην Αηδόνα.

Όταν έφτασαν στο σπίτι τους στην Κολοφώνα, ο Πολύτεχνος παρέδωσε τη Χελιδόνα στην Αηδόνα, χωρίς εκείνη να αναγνωρίσει στο ταλαιπωρημένο και κουρεμένο πρόσωπο του κοριτσιού την αδελφή της. Η γυναίκα απέκτησε την υπηρέτρια που ήθελε, και μάλιστα τη βασάνιζε στις εργασίες. Μέχρι που μια μέρα, η Χελιδόνα, στη βρύση που είχε πάει να πάρει νερό κρατώντας μια στάμνα, θρηνούσε κι μονολογούσε για τον πόνο της, και την άκουσε η Αηδό­να.

Μετά την αναγνώριση και τη συμφιλίωση, οι δύο αδελφές συνωμότησαν εναντίον του Πολύτεχνου. Κομμά­τιασαν τον γιο του, και γιο της Αηδόνας, ανεψιό της Χελιδόνας, τον Ίτυ, και έβαλαν τις σάρκες του σε ένα καζάνι, για να τις βράσουν. Και η Αηδόνα παράγγειλε σε ένα γείτονά τους να πει στον Πολύτεχνο να δειπνήσει, ενώ εκείνη, μαζί με την αδερφή της, πήγε στον πατέρα τους, τον Πανδάρεο, και του φανέρωσε ποια συμφορά την είχε βρει.

Ο Πολύτεχνος, μόλις έμαθε πως έφαγε τις σάρκες του παιδιού του, τις κατεδίωξε μέχρι τον πατέρα τους, όμως τον έπιασαν οι υπηρέτες του Πανδάρεου, τον έδεσαν με άλυτο δεσμό για τη βλάβη που προκάλεσε στον οίκο του Πανδάρεου και τον τιμώρησαν με τον εξής τρόπο: Άλειψαν το σώμα του με μέλι και τον πέταξαν στους στάβλους, όπου υπήρχαν πολλές μύγες. Το μέλι τις τράβηξε και και τον βασάνιζαν πέφτοντας επάνω του· όμως η ανάμνηση της παλιάς αγάπης έκανε την Αηδόνα να τον λυπηθεί και προσπαθούσε να διώχνει από πάνω του τις μύγες. Την πράξη της αντιλήφθηκαν οι γονείς και ο αδερφός της και προσπάθησαν να τη σκο­τώσουν. Αλλά ο Δίας, από οίκτο για τον Πανδάρεο, για να μην πέσει μεγαλύτερο κακό στον οίκο του, τους μεταμόρφωσε όλους σε πουλιά, θαλασσοπούλια ή άλλα πουλιά.

Ο Πανδάρεος έγινε ψαραετός, (Εικ. 132) η μητέρα της Αηδόνας αλκυόνα (Εικ. 133), και θέλησαν αμέσως να χαθούν μέσα στη θάλασσα, όμως ο Δίας τους εμπόδισε και έκανε, ώστε αυτά τα πουλιά να φανερώνονται ως καλοί οιωνοί στους ναυτικούς. Ο Πολύτεχνος μεταμορ­φώθηκε σε πελεκάνο, (Εικ. 134) στο πουλί με την ισχυρή μύτη, γιατί ο Ήφαιστος του είχε χαρίσει έναν πέλεκυ, όταν ήταν μαραγκός· καλός οιωνός και αυτό το πουλί, όταν εμφανιζόταν σε μαρα­γκό. Ο αδερφός της Αηδόνας έγινε τσαλαπετεινός, (Εικ. 135) κα­λός οιωνός στους ταξιδιώτες στη θάλασσα αλλά και στη στεριά, κι ακόμα περισσότερο όταν εμφανιζόταν μαζί με ψαραετό ή αλκυόνα, δηλαδή με αυτούς που στην ανθρώπινη μορφή τους ήταν ο πατέρας και η μητέρα του. Η Αηδόνα έμενε πλάι στα ποτάμια και στις λόχμες να θρηνεί τον γιο της (Εικ. 136), τον Ίτυ, ενώ η Χελι­δόνα (Εικ. 137) έγινε συγκάτοικος των ανθρώπων με απόφαση της Άρτεμης, επειδή, όταν έχανε βίαια την παρθενία της, φώναζε δυνατά την Άρτεμη για βοήθεια.