ΑΓΔΙΣΤΗ

(δέντρο, αμυγδαλιά ή ροδιά)

Ο μύθος του/της Άγδιστης είναι συνδεδεμένος με την ιστορία του Άττη. Η ιστορία τους παραδίδεται σε δύο εκδοχές, η πρώτη από τον Παυσανία, η δεύτερη από το Λατίνο ρήτορα Αρνόβιο.

Η τοπική [φρυγική] παράδοση γι' αυτόν λέει ότι ο Δίας, στον ύπνο του επάνω, εκσπερμάτωσε πάνω στη γη κι ότι αυτή με τον καιρό γέννησε ένα δαίμονα με διπλά γεννητικά όργανα, του άνδρα και της γυναίκας. (Εικ. 1) Και τον ονομάζουν Άγδιστη. Οι θεοί, φοβούμενοι τον Άγδιστη, του απέκοψαν τα ανδρικά όργανα. Κι απ' αυτά φύτρωσε μια αμυγδαλιά. Όταν ωρίμασαν οι καρποί της, λένε, η θυγατέρα του Σαγγάριου ποταμού [Νύμφη Σαγαρίτιδα] τους έκοβε. Κι όπως τους έχωνε στoν κόρφο της, εκεί­νοι χάνονταν αμέσως, κι αυτή βρέθηκε με παιδί στην κοιλιά. Κι όταν γέννησε, τo παιδί, έκθετο, το περιποιούνταν ένας τράγος. Όπως μεγάλωνε, η ομορφιά του ξεπερνούσε τα ανθρώπινα μέτρα και τότε τον ερωτεύθηκε ο/η Άγδιστη. Όταν ο Άττης μεγάλωσε, οι συγγενείς του τον έστειλαν στον Πεσσινούντα για να παντρευτεί τη θυγατέρα του βασιλιά. Την ώρα που ψαλλόταν ο υμέναιος, εμφανίζεται ο/η Άγδιστη κι ο Άττης καταλαμβάνεται από μανία και κόβει τα γεννητικά του όργανα. (Εικ. 2, 3) Το ίδιο έκανε κι αυτός που του έδωσε για σύζυγο τη θυγατέρα του. Ο/Η Άγδιστη μετάνιωσε για τις συμφορές που προκάλεσε στον Άττη και πέτυχε από τον Δία να μη σήπεται κανένα μέρος του σώματος του Άττη ούτε να λειώνει. Αυτή είναι η πιο διαδομένη παράδοση για τον Άττη. (Παυσανίας 7.17.10-13)

Άλλη ή συμπληρωματική και με άλλες λεπτομέρειες εκδοχή του μύθου από τον Αρνόβιο τοποθετεί την ιστορία στα σύνορα της Φρυγίας, στο σημείο όπου βρισκόταν ένας έρημος απόκρημνος βράχος που ονομαζόταν Άγδος (στο όρος Δίδυμο). Εκεί ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα, ο πατέρας και η μητέρα του ανθρώπινου γένους, είχαν σμιλέψει ανθρώπους στην πέτρα, και η Κυβέλη, η μεγάλη μητέρα των θεών, σμιλεύτηκε και εκείνη σε αυτό το βράχο -γι' αυτό η θεά λατρευόταν με τη μορφή μιας ακατέργαστης πέτρας, ενός μαύρου βετύλου. (Εικ. 4, 5) Ο Δίας θέλησε να ενωθεί μαζί της αλλά δεν τα κατάφερε και άφησε το σπέρμα του σ' ένα διπλανό βράχο. Από αυτό γεννήθηκε το ερμαφρόδιτο πλάσμα Άγδιστη που το μέθυσε και το ευνούχισε ο Διόνυσος. Από το αίμα του φύτρωσε μια ροδιά. Καρπούς από αυτή τη ροδιά έβαλε στον κόρφο της η Νάνα, κόρη του θεού ποταμού Σαγγάριου της Φρυγίας, και έμεινε έγκυος. Ο Σαγγάριος διέταξε να αφήσουν το παιδί που γεννήθηκε έκθετο, όμως το περισυνέλεξαν διαβάτες και το ανέθρεψαν με μέλι και γάλα τράγου (!). Γι' αυτό ονόμασαν το παιδί Άττη που στα φρυγικά σημαίνει τράγος ή ο ωραίος. Τον Άττη διεκδίκησαν η Άγδιστη, η Κυβέλη και ο βασιλιάς της Πεσσινούντας Μίδας για λογαριασμό της κόρης του. Για να μην τον πάρει καμιά άλλη, η Άγδιστη ενέβαλε στον Άττη και την ακολουθία του μανία, ο ωραίος Άττης ευνουχίστηκε κάτω από ένα πεύκο και πέθανε. Η Κυβέλη έθαψε τα μέλη του, αλλά από το αίμα της πληγής του φύτρωσαν μενεξέδες που περικύκλωσαν το πεύκο. Η κόρη του Μίδα σκοτώθηκε από απελπισία και από το αίμα της φύτρωσαν επίσης μενεξέδες. Η Κυβέλη την έθαψε και πάνω από τον τάφο της φύτρωσε μια αμυγδαλιά. Ο Δίας, συγκινημένος από τις παρακλήσεις της Άγδιστης, συμφώνησε το σώμα του Άττη να μην αποσυντεθεί, τα μαλλιά του να συνεχίσουν να φυτρώνουν και το μικρό του δάχτυλο να κινείται. Η Άγδιστη μετέφερε το σώμα στον Πεσσινούντα, πόλη στην Άνω Φρυγία, κοντά στον Σαγγάριο ποταμό, όπου και το έθαψε, ίδρυσε αδελφότητα ιερέων και καθιέρωσε γιορτή για να τον τιμήσει. Είναι πιθανό η παραλλαγή του Οβιδίου να έχει τις απαρχές της στον τόπο ταφής του Άττη.

Τέλος, λέγεται ότι Άγδιστη είναι ένα επίθετο στη Φρυγία για την Κυβέλη ή τη Ρέα, επομένως η Άγδιστις είναι μια μορφή της ίδιας της θεάς που στη Φρυγία λατρεύεται οργιαστικά. Ο μύθος της Άγδιστης και του Άττη είναι η ιστορία θανάτων αλλά και διαρκούς (ανα-)γέννησης της ζωής (πεύκο, μενεξέδες). (Εικ. 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13)