Εξώφυλλο της «Ερωφίλης» του Γ. Χορτάτση.

Ο Γεώργιος Χορτάτσης […] εύφημα μνημονεύεται από τον Τζάνε Μπουνιαλή στη Φιλονεικία Χάνδακος και Ρεθέμνου με τους ακόλουθους στίχους του:

Ένα παιδί μου παλαιόν οπού ’θελα γεννήσει
κι εκείνο με πολλήν τιμήν ήθελε με στολίσει,
Γεώργιον Χορτάκιον εκράζαν τ’ όνομά του
κι οι στίχοι του φημίζονται και τα ποιήματά του
κι έκαμε την «Πανώρια» ντου με ζαχαρένια χείλη,
μαζί με τον «Κατζάροπον» την άξιαν «Ερωφίλη».

Τώρα μόνο είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε εντελώς το νόημα των παραπάνω στίχων. Ο Γεώργιος Χορτάκιος (= Χορτάτσης), φημισμένος ποιητής από το Ρέθυμνο, έγραψε τρία έργα: την Πανώρια (το ποιμενικό δράμα που ώς τώρα ονομάζαμε Γύπαρη), την κωμωδία Κατζάροπος (το γνωστό σήμερα έργο του Κατζούρμπος) και την αξιόλογη (τραγωδία) Ερωφίλη, καθώς και διάφορα ιντερμέδια που χρησιμοποιήθηκαν στα έργα του.

Για το πότε γεννήθηκε ο ποιητής και για το πότε πέθανε δεν έχομε συγκεκριμένη μαρτυρία. Πάντως η οικογένειά του μαρτυρείται από το τέλος του δωδέκατου αιώνα. Με τα στοιχεία που διαθέτει τώρα η έρευνα θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι πρέπει να έζησε από τα μέσα του δέκατου έκτου έως και τις αρχές του επόμενου αιώνα. Επομένως την ακμή της δραστηριότητάς του πρέπει να θέσομε προς το 1600, το πολύ στην αρχή του δέκατου έβδομου αιώνα. […]

Εμμανουήλ Κριαράς, «Εισαγωγή (1975)». Γεωργίου Χορτάτση, Πανώρια, κριτική έκδοση με εισαγωγή και λεξιλόγιο Εμμανουήλ Κριαρά, αναθεωρημένη με επιμέλεια Κομνηνής Δ. Πηδώνια, Εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2007, 26-29.

Ο Χορτάτσης είναι θεατρικός συγγραφέας και ποιητής πρώτης γραμμής. Ο στίχος του διακρίνεται για μια ιδιαίτερη αβρότητα και ευγένεια· συνάμα όμως και για κάποια λογιότερη ψυχρότητα. […]

Το αριστούργημά του είναι η Ερωφίλη, τραγωδία κλασικιστική, στ’ αχνάρια των ανάλογων ιταλικών· το άμεσο πρότυπό της έχει άλλωστε πιστοποιηθεί και είναι η Orbecche του G. Battista Giraldi (1547, η πρώτη ιταλική κλασικιστική τραγωδία). Ο ποιητής παρακολουθεί την υπόθεση στις γενικές γραμμές, αλλά διαρθρώνει την ύλη του με απόλυτη πρωτοτυπία, και έχει ακόμη απαλλάξει το έργο του από πολλά στοιχεία φρίκης και αίματος, που τόσο τ’ αγαπούσε η τραγωδία  της εποχής.  […] Οι δύο κεντρικοί ήρωες είναι η Ερωφίλη, κόρη του βασιλιά Φιλόγονου, και ο Πανάρετος, άξιος στρατηγός· έχουν παντρευτεί κρυφά, και ο βασιλιάς όταν το μαθαίνει αφήνει να ξεχυθεί όλη του η οργή για τον παράταιρο γάμο· θα σκοτώσει με μαρτυρικό θάνατο τον Πανάρετο και καμώνοντας πως τη συγχωρεί θα χαρίσει στην κόρη του, τάχα για δώρο του γάμου, σε μια χρυσή λεκάνη, τα κομμένα μέλη του αγαπημένου της· η Ερωφίλη θα αυτοκτονήσει μοιρολογώντας, αλλά τα κορίτσια του Χορού θα σκοτώσουν στο τέλος τον άκαρδο βασιλιά. Προλογίζει ο Χάρος και εμφανίζεται στη σκηνή το φάντασμα του αδερφού του βασιλιά —που αυτός τον είχε σκοτώσει για να του πάρει το θρόνο— όργανο τώρα της θείας Δικαιοσύνης.

Οι αρετές του έργου είναι πολλές· καθαρά λογοτεχνικές πρώτα πρώτα, γλώσσα υψηλή, στίχος έντεχνος, και μια λογοτεχνική «μαστοριά» που μας φέρνει ξαφνικά πολύ πιο πέρα από την κοινή στάθμη των έργων του πρώτου μισού του αιώνα. Αλλά, αν αφήσουμε κατά μέρος τα κοινά ελαττώματα των τραγωδιών της εποχής, δεν είναι λίγες και οι καθαρά θεατρικές αρετές του έργου: ο ποιητής ξέρει να δημιουργεί θεατρική φαντασίωση και να πυκνώνει ολοένα και περισσότερο όσο προχωρεί η δράση το δραματικό ενδιαφέρον. […]

Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998 (9η έκδ.), 67-68.

Αυτή η κλασικίζουσα τραγωδία των 3.205 στίχων είναι σαφώς η πιο διάσημη, η πιο συχνά δημοσιευμένη (ως λαϊκή φυλλάδα στη Βενετία) και η πιο πολυπαιγμένη τραγωδία του κρητικού θεάτρου. Έχει επίσης τη μεγαλύτερη απήχηση, από τα έργα του κρητικού θεάτρου, στη λογοτεχνία και τον λαϊκό πολιτισμό. Το έργο γράφτηκε στο Ρέθυμνο γύρω στο 1600 ή λίγο πριν από τον Γεώργιο Χορτάτση. Ο συγγραφέας ήταν πολύ γνωστός στην εποχή του, τώρα όμως δεν γνωρίζουμε πολλά γι’ αυτόν. […]

Walter Puchner, «Τραγωδία». Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιμ. David Holton, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997, 157-158.

Ιδιαίτερο κεφάλαιο αποτελούν οι απηχήσεις της Ερωφίλης σε άλλα έργα της κρητικής λογοτεχνίας. Χωρίς αμφιβολία, από τα πρώτα χρόνια διάδοσής της, η τραγωδία, ήδη στα τέλη του 16ου αιώνα, έγινε αντικείμενο προσοχής, θαυμασμού και μίμησης. Η απήχησή της είναι αισθητή στον Ερωτόκριτο […].

Απηχήσεις της Ερωφίλης στη νεώτερη ποίησή μας, ανάλογες προς εκείνες που είχε ο Ερωτόκριτος στον Σολωμό, στον Σικελιανό, στον Σεφέρη, στον Πρεβελάκη, δεν διαπιστώνονται. Αυτό είναι ιδιαίτερα άξιο προσοχής και χωρίς αμφιβολία πρέπει να αποδοθεί στη μεγαλύτερη αμεσότητα, διαύγεια και θερμότητα του κορναρικού λόγου, που βρίσκεται σε στενότερη σύνδεση προς την ψυχολογία και τη γλώσσα του νεοελληνικού λαού. Αλλά και η ειδικά δραματική υφή της Ερωφίλης, η αναγωγή της σε ένα ορισμένο θεατρικό τύπο του 16ου αιώνα, δημιουργούσε κάποια απόσταση που δεν ευνοούσε την άσκηση γόνιμης επίδρασης στους ποιητές.

Στυλιανός Αλεξίου, «Εισαγωγή». Γεωργίου Χορτάτση, Ερωφίλη. Τραγωδία, επιμ. Στυλιανός Αλεξίου & Μάρθα Αποσκίτη, Στιγμή, Αθήνα 1996, 73 & 76.